کتاب ناباب و نایاب

معرفی کتاب

در این گفتارهای ناباب، بابی دیگر از تعلیم و تربیتِ نایاب گشوده می شود تا همه مؤلفه ها و عناصر تربیتِ آسیب زا را به چالشی دردناک درکشاند.

هدف تربیت نه تغییر دادن «صنعتی افراد» که تایید کردن فطری آنهاست و تربیت دینی نه فربه سازی ذهن از معلومات دینی بزک کردن رفتار به مناسک دینی، بلکه شعله ور ساختن شور دینی و برانگیختن حس دینی برای زیست مومنانه است. در این نگاه نامعمول، معلوم می‌شود که پیشرفت تحصیلی، شتاب گرفتن دانش آموزان برای رقابت فرساینده در نمره و رتبه عالی نیست، بلکه یورش مشتاقانه به ناشناخته هایی است که بنیاد شناخته های آنها را به طوری مرموزانه، والایی می‌بخشد. این نگاه ناباب به تعلیم و تربیت نایاب در هیچ شرایطی جان نمی گیرد مگر آنکه شرایطی فراهم شود که جان تعلیم و تربیت جاری، با انقلاب در جان‌ها بدر شود!

کتاب با این گزیده ها آغاز شده است:
• فاجعۀ اصلی در تعلیم و تربیت این است که ما دیگر قادر نیستیم فاجعه را در تعلیم و تربیت حس کنیم!
• دینی کردن افراد، مخفیگاه مخوف تخفیف حس دینی آن هاست!
• آنچه ما را از حقیقت تربیت بازداشته، استحالۀ تربیت از ساحت فطرت الهی به ساحت صنعت انسانی است!
• بشر هم اکنون به گونه ای تربیت شده است که به جای اینکه حیوان ناطق باشد، ناطق حیوان است!

ناباب و نایاب دو بخش دارد:
«چگونه از تعلیم و تربیت دست برداریم؟» عنوان بخش اول است که در نه گفتار تنظیم شده است:
تدسیه (توطئه) در برابر تزکیه (توسعه)؛ تربیت به مثابۀ تبعیت؛ دانش قبلی خواستگاه تربیت دینی؛ بازجست عزت نفس در گفتمان «بودن»؛ ایجاد تحول، مانع تحول است؛ یادگیری «پدیدارشونده» در برابر یادگیری «بازتولیدشونده»؛ بازی و فراغت به مثابۀ عبادت؛ آسیب شناسی تربیت؛ حس دینی به سبک کودکی.

بخش دوم کتاب با عنوان «تربیت پرهیزی به جای تربیت تجویزی» هشت گفتار بعدی را دربرگرفته است:
غایت تربیت کردن، تربیت نکردن است؛ غایت فزونی و پیشرفت، کاستن و بازگشتن است؛ غایت هدفمندی در تربیت، هدف زدایی از تربیت است؛ غایت تشویق، تنبیه است؛ غایت بزرگ شدن، کودک شدن است؛ غایت راز آموزش، رازپوشی است؛ غایت آگاهی غفلت است؛ غایت منفی، مثبت است.

این کتاب از سری کتاب‌های مهارتی انتشارات مهرستان بوده و به سؤالات زیر پاسخ می‌دهد:

چگونه تربیت آسیب‌زا می‌شود؟
چگونه کودکان را بی‌دین نکنیم؟
آیا تشویق و تنبیه، ویرانگر تربیت است؟
آیا عزت نفس را باید ایجاد کرد یا باید احیا کرد؟

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

نسل کنونی در اوج هجوم سرسام آور اطلاعات فزاینده از رشد معرفت بالنده باز ایستاده اند و در اوج سیطره هوش منطقی، از منطق هوش دور افتاده اند و در اوج نیاز به هوش معنوی، معنویت هوش را ازدست داده اند. نسل امروز در فضای سرشار از محرک های به ظاهر خوشایند زندگی مصنوعی، طعم  لذت درونی از زندگی طبیعی را گم کرده اند. آنها با وجود قرار  گرفتن در محیط شاداب بیرونی، محیط روانی خویش را سرد و بی روح حس می‌کنند.

به نظر می‌رسد ریشه بخش عظیمی از این کژتابی‌ها و کژروی ها در نوع نگاه و نگرش مدیران و مربان به تربیت و چگونگی هدایت رفتاری افراد است.ما اغلب, خود را همچون نجار و صنعت کاری می‌پنداریم که در تلاش است تا شی مدنظرش را مطابق با الگویی که در ذهن خود دارد، بتراشد و بسازد. اما نه تربیت صنعت است، نه انسان شی. تربیت انسان ها، تغییر دادن و تبدیل کردن آنها به آنچه ما می‌خواهیم یا جامعه می‌پسندد، نیست؛ بلکه تایید کردن و تکمیل کردن همانی است که آنها می‌توانند باشند. تربیت مداخله گری و شکل دهی و نقش دهی نیست؛ بلکه مهیا سازی و مراقبه گری است تا افراد به آنچه طبیعت و فطرتشان حکم می‌کند، نزدیک شوند. ما بابد بدانیم هنر تربیت مبتنی بر دانش کتابی نیست؛ بلکه برخاسته از منش انسانی است.

(کتاب ناباب و نایاب / صفحه 221 ).