نرم افزار مجموعه آثار حضرت آیت‌ الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی قدّس سرّه الشریف

نرم افزار مجموعه آثار حضرت آیت‎ الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی قدس‌سرّه‌الشریف
متن 20 عنوان کتاب در 40 جلد از آثار حضرت آیت‎ الله العظمی سید حسین بروجردی قدس‌سرّه و دیگر آثار مرتبط با ایشان و همچنین شخصیت‌شناسی آیت‎ الله بروجردی رحمه‌الله و اطلاعاتی چند درباره کتب برنامه
موضوعات: فقه و احکام، آثار اندیشمندان و بزرگان، اصول فقه و... .
سیستم عامل: ویندوز
حجم: 0.66 گیگابایت
 

توضیحات
حمد و ثنا خداوند متعال را که بر انسان‎ها منت نهاد و با فرستادن رسولان وحى، چراغ هدایت را فرا روى مردمان برافروخت و درود بى‎پایان بر پیامبر اسلام و هدایت‎گر انام، محمد مصطفى صلی‌الله‌علیه‌وآله که با بنیاد شریعت نورانى مکتب آسمانى، درِ سعادت و درستى را بر مردمان گشود و راه نجات و راستى را به ایشان نمود و پاک‎ترین و خالص‎ترین سلام‎ها بر اهل‌بیت علیهم‌السلام او که امامان و راهبران شریعتند و پس از پیامبر، بیشترین و آشکارترین نقش را در محافظت و صیانت از احکام نورانى اسلام، عهده‎دار بوده‎اند.
آن بزرگواران با تبیین و توضیح و تفسیر شریعت ناب نبوى، به تربیت نفوس مستعد و آماده، اهتمام ورزیدند و با نشر و گسترش دین مبین اسلام، از زوال و اندراس آن جلوگیرى کردند.
عالمان حقیقی، همیشه نماد عقلانیت، علم، تقوى، خلوص، روشنگرى، هدایت، ارشاد، وقار، تلاش و ازخودگذشتگى بوده‎اند و گوشه‎اى از کوشش‎هاى علمى آنان در کتاب‎ها و آثارشان تجلى یافته است. گسترش روش‌هاى جدید اطلاع‎رسانى در عصر حاضر، زمینۀ مناسبى را براى انتقال دانش علما به تشنگان معرفت فراهم آورده است.
نرم‎افزاری که پیش رو دارید، جامع آثار زعیم عالی‎قدر شیعه در عصر خویش، حضرت آیت الله‎العظمی بروجردی اعلی‌الله‌مقامه‌الشریف است که در دوران زعامت 15 ساله خود، توانست با لطف خدا و حمایت مردم، عزت شیعه، عظمت مرجعیت و استقلال روحانیت را در برابر قدرت‎های حاکم زمان، پاس بدارد و افزون بر این، به تدریس فقه و اصول در سطح عالی و احیای کتب مهجور (مثل کتاب شریف مفتاح الکرامه) و ترویج پاره‎ای از علوم کم‎رونق (مثل علم رجال) و تشکیل لجنه و نظارت بر آن در جهت تدوین موسوعه عظیم جامع أحادیث الشیعه بپردازد.
 

نمایش‏
امکان انتخاب دامنه براى نمایش منابع انتخابى و دسترسی به فهرست درختى و گزینشى کتاب‎ها؛
برای تسهیل در امر پژوهش، هنگام مطالعه منابع، تعداد ده عنوان از کتب لغت در این بخش در اختیار محققان قرار گرفته است که با استفاده از گزینه لغت‎نامه مى‎توان از آن بهره برد؛
ابزار متن (تحقیقات) شامل رنگى کردن، حاشیه‎نویسى، نمایه‎زنى و علامت‎گذارى‏ و امکانات پژوهشى مثل جست‎وجو در متن کتب، لغت‎نامه‎ها و قرآن با استفاده از کلیک راست.‏
جست‎وجو
مشاهده فهرست غیر تکرارى کلمات با دقت بسیار بالا با امکان جست‎وجوى انفرادى و ترکیبى آنها در مجموعه اطلاعات موجود در این نرم‎افزار، از ویژگی‎هاى این بخش است. بکارگیرى عمل‎گرهاى مختلف در هنگام جست‎وجو در متن و یا فهرست منابع به‎صورت جداگانه و فهرست‎سازى با استفاده از کارکترهاى عمومى (* و ؟) در گروه‎هاى مختلف و ترکیب گروه‎ها یا کلمات آنها با استفاده از عمل‎گرهاى مختلف.
کتب مرتبط
با تلاش‎هاى صورت‎پذیرفته در این بخش از نرم‎افزار، ارتباط بین کتاب‎هاى متن و شرح برقرار شده است.
قرآن
در کنار دسترسى به متون اصلى و شروح و ترجمه‎ها، مى‏توان به قرآن مراجعه کرد و در صورت لزوم، به پژوهش و جست‎وجو در آن پرداخت. همچنین در این بخش، امکان مشاهده ترجمه قرآن نیز در دسترس کاربران، قرار دارد.‏
ابزار
شامل چاپ متن‎ها، انتقال فهرست و متن کتب به یادداشت، لغت‎نامه و راهنما می‎باشد.
امکانات
شامل هفت نوع صفحه کلید، هفت گروه قلم‏، مشخص کردن مسیر تحقیقات شخصى (رنگى کردن، حاشیه‎نویسى، نمایه‎زنى و علامت‎گذارى)، زبان با انتخاب زبان فارسى، عربى یا انگلیسى (در بخش زبان فقط رابط کاربرى تغییر خواهد کرد؛ به عبارت دیگر، زبان متن کتب تغییر نخواهد یافت).
 

شخصیت‎شناسی سید حسین طباطبایی بروجردی
صفحات تاریخ گواهى مى‎دهند که علماى شیعه همواره براى عموم مسلمانان راهنمایانى روشنگر بوده‎اند و این روشنگرى همیشه با جهاد مقرون بوده است؛ چه، آنان پیوسته علم مبارزه با جهل و جور و جبن را در شب‎هاى سیاه و سرد و هراس‎انگیز استبداد بر دوش داشته‎اند و هرکدام، در اندازه خویش، روشنایى و گرمى بخشیده‎اند و گوشه‎اى از شب را سوزانده‎اند و دل‎هایى را دلیر و چشم‎هایى را بصیر کرده‎اند.
بى‎شک حضرت آیت الله العظمى بروجردى اعلى‌الله‌مقامه‌الشریف، یکى از مصادیق بارز این عالمان مجاهد بود که در دوران زعامت 15 ساله خویش، توانست با لطف خدا و حمایت مردم، عزت شیعه، عظمت مرجعیت و استقلال روحانیت را در برابر قدرت‎هاى حاکم زمان، پاس بدارد.
ولادت
آیت الله سید حسین طباطبایى بروجردى، در روزهاى پایانى ماه صفر 1292ق، در بروجرد دیده به جهان گشود. پدرش، حاج سید على، عالمى متقى از تبار امام حسن مجتبى علیه‌السلام و مادرش از نوادگان علامه مجلسى بود.
حیات علمى
سید حسین، از همان دوران کودکى به تحصیل علم پرداخت. جامع‌المقدمات، سیوطى، منطق و گلستان سعدى را در مکتب آموخت و سپس در مدرسه نوربخش، نحو، صرف، بدیع، عروض، منطق، فقه و اصول را فراگرفت، آنگاه با کسب اجازه از محضر پدر، راهى حوزه علمیه اصفهان شد و با شور و حالى وصف‎ناپذیر در محضر اختران تابناکى چون سید محمدباقر درچه‎اى، ملا محمد کاشى، میرزا ابوالمعالى کلباسى، سید محمدتقى مدرسى و میرزا جهانگیرخان قشقایى به دانش‎اندوزى پرداخت. در سال 1314ق، با اصرار پدر به بروجرد بازگشت و ازدواج کرد و پس از اقامتى کوتاه، با خانواده به اصفهان بازگشت. در سال 1319ق، با رجعتى دوباره به بروجرد، از پدر اجازه سفر به نجف اشرف را گرفت و به همراه برادر کوچکش عازم آن دیار مقدس شد و به مجلس درس استاد بى‎بدیل حوزه نجف، آخوند خراسانى بار یافت. استاد، خیلى زود به استعداد شگفت وى پى برد و بر همین اساس، بارها در هنگام تدریس، نظر او را پیرامون مطلب مورد بحث جویا مى‎شد. به تدریج مرتبه علمى آن عالم فرزانه، بر شاگردان مرحوم آخوند نیز آشکار شد؛ به همین سبب، در پایان هر درس، از وى مى‎خواستند تا مباحث مطرح‎شده توسط استاد را براى آنان تشریح نماید.
سید بروجردى در همان زمان از محضر دیگر استوانه‎هاى علمى حوزه مانند شیخ‌الشریعه اصفهانى و سید محمدکاظم یزدى نیز بهره‎ها برد. در سال 1328ق با اصرار پدر به بروجرد بازگشت و با استقبال شکوهمند مردم آن سامان روبه‎رو شد. وى پس از اقامتى کوتاه، آهنگ بازگشت به نجف را کرد، ولى بیمارى و مرگ پدر، وى را از سفر بازداشت.
پیام تسلیت آخوند خراسانى که امیدوارى براى تجدید دیدار را نیز در بر داشت، آتش اشتیاق سید را براى بازگشت به نجف شعله‎ور ساخت، اما خبر کوچ ناگهانى آن استاد بى‎انباز از سراى سپنج، سید را به اقامت در بروجرد ناگزیر کرد.
پس از رحلت آیت‎الله محمدرضا دزفولى، وظیفه مرجعیت و پاسخگویى به مسائل، بر عهده آیت الله بروجردى قرار گرفت. در طول 33 سال اقامت در بروجرد، مرجعیت تقلید عامّه اهالى غرب و جنوب ایران و قسمتى از خراسان و قسمتى از مملکت عراق، با ایشان بود و نوّاب و وکلاى ایشان در اغلب بلاد ایران حضور داشتند. وى در همان زمان به تدریس خارج اصول و فقه مشغول بودند.
حضرت آیت الله بروجردى در چهاردهم محرم 1364ق وارد شهر مقدس قم شدند. با ورود ایشان، جانى تازه در کالبد حوزه علمیه قم که بر اثر فشارهاى مداوم رضاخان، طراوت و شادابى خود را از دست داده بود، دمیده شد.
مکتب فقهى آیت الله بروجردى
از ویژگى‎هاى استاد در زمینه فقه، اهمیت دادن به فتواى فقهاى قدیم، مانند حسن بن ابى عقیل عمانى و محمد بن احمد بن جنید اسکافى بود؛ به‎گونه‎اى که افرادى را مأمور جمع‎آورى و چاپ فتاواى آن دو کرده بودند.
ایشان فقه را به دو بخش اصول متلقات از معصومین (مسائلى که بدون واسطه از معصوم دریافت شده و شرح و بسط زیادى نیافته است) و مشروحات (که شرح همان متلقات توسط علماست) تقسیم مى‎کردند. وى به فقه اهل سنت نیز توجه بسیارى داشت و مى‎فرمود: «قدماى ما مسائل الخلاف را از حفظ داشتند». بر همین مبنا براى اولین‌بار کتاب الخلاف شیخ طوسى را همراه مقدمه‎اى مختصر و تعلیق‎هاى مربوطه چاپ کرد. ایشان در درس فقه از اصول عملیه کمتر بهره مى‎برد و بیشترین همتش را صرف دقت در روایات فقهى و مستندات آنها مى‎کرد. از دیگر ویژگى‎هاى درس فقه ایشان، ریشه‎یابى علت اختلاف در مسائل بود. وى بعد از نقل مسئله، اقوال مختلف را درباره آن تبیین مى‎کرد و به دور از تعصب مذهبى به علت اختلاف نظر ائمه علیهم‌السلام با فقهاى اهل سنت مى‎پرداخت. ایشان از پرداختن به تقسیم فروعات تا حد امکان پرهیز مى‎کرد، ولى در هنگام ورود به فروعاتى مانند علم اجمالى و لباس مشکوک، مسائل را به‎خوبى تبیین مى‎کرد.
وى از توجه به آراى علماى معاصر غافل نمى‎شد و علاوه بر آن به جنبه تقریبى فقه مى‎اندیشید و تأکید مى‎کرد که علماى شیعى باید به روایات و مبانى فقهى اهل سنت توجه داشته باشند و علماى اهل سنت نیز باید همین کار را در مورد مبانى فقه شیعه صورت دهند. نتیجه تأکیدات و فعالیت‎هاى ایشان در این باره، چاپ کتاب المختصر النافع توسط وزارت اوقاف مصر، با مقدمه وزیر وقت اوقاف و فتواى معروف شیخ محمود شلتوت، شیخ جامع الازهر، مبنى بر جواز عمل به فقه شیعه و بسیارى از آثار مثبت دیگر بود.
مکتب اصولى آیت الله بروجردى
آیت الله بروجردى، در مباحث اصولى همان روش استادش، مرحوم آخوند خراسانى را پیش گرفته و خلاصه‎گویى و پرهیز از حشو و زوائد را پیشه خود ساخته بود. ایشان، همۀ آراى مطرح در اصول را بیان نمى‎کرد و معمولاً با اشاره به نظر صاحب کفایه، به بیان نظر خویش مى‎پرداخت. استفاده از عبارت‎هاى ساده و پرهیز از اصطلاح‎پردازى، شیرینى و ملاحت خاصى را به تدریس 17 ساله اصول ایشان بخشیده بود.
ایشان موضوع علم اصول را که مورد مناقشه اصولى‎هاست، «الحجة فی الفقه» معرفى مى‎کرد، شهرت فتوایى نزد قدما و اصحاب ائمه علیهم‌السلام را شهرت معتبر مى‎دانست و بین اجماع بر بطلان تصویب و اجماع مصطلح فقهى تفاوت قائل بود.
مکتب حدیثى آیت الله بروجردى
تحصیل در حوزه اصفهان (که تعادل بین علوم عقلى و نقلى را به شیوه قدما حفظ کرده بود و متخصصین رجال، حدیث، تراجم و دیگر علوم نقلى در آن فعالیت داشتند)، دانسته‎هاى آیت الله بروجردى را در زمینه‎هاى مزبور فزونى بخشید و علاقه ویژه‎اى را در وى نسبت به علوم یادشده ایجاد نمود.
مطالعه کتب و منابع مختلف در مدت اقامت طولانى در بروجرد، پیچ‌وخم‎هاى کارهاى پیشینیان را در معرض دید آن منتقد خبیر قرار داد و ایشان با بررسى دو کتاب وسائل الشیعة و مستدرک، مشکلاتى چون تقطیع احادیث، تکرار بیش از حد آنها و عدم ذکر مستندات را در این دو کتاب تشخیص داد. وى براى حل مشکلات مزبور، با تشکیل یک هیئت علمى قوى به تألیف کتاب جامع احادیث الشیعة همت گمارد. ایشان با روشى منحصربه‎فرد، روایت‎هاى متعدد یک راوى را در موضوعى خاص، به یک روایت تبدیل مى‎کرد و معتقد بود که این تعدد روایت‎ها بر اثر عوامل بیرونى پدید آمده و فقیه باید این امر را تشخیص دهد.
تسلط ایشان بر حالات راویان و شناسایى طبقات ایشان و تطبیق آنها، فوق‎العاده بود. رساله الاحادیث المقلوبة و جواباتها نوشته ایشان، نمونه کاملى براى دستیابى به میزان تسلط وى بر علم رجال و درایه است.
اقدامات آیت الله بروجردى
1. رسمیت دادن به شیعه در جهان اسلام: ایشان از این نکته که شیعه با وجود جمعیت زیاد و دارا بودن قلمرو و حکومت مستقل، چندان در مجامع دیگر و نزد پژوهشگران و دین‎پژوهان شناخته شده و معتبر نیست، رنج مى‌برد و به همین سبب از آغاز زعامت جامعه شیعى، تلاشى هدفمند را براى مطرح کردن مذهب شیعه در سراسر جهان پى گرفت. مبارزه با تندروى‎ها و تحریف‎ها، آگاهى‎بخشى به گروه‎هاى مختلف جامعه، ترویج مشى عالمانه به جاى روحیه عامیانه و دید کلان‎نگر وى باعث شد تا مذهب شیعه جایگاه ویژه‎اى در مراکز علمى به دست آورد. فرستادن نماینده به مصر و برقرارى روابط دوستانه با مفتیان بزرگ جامعه «الازهر» مصر در راستاى همین امر صورت گرفت و نتیجه آن، فتواى تاریخى مفتى الازهر، شیخ محمود شلتوت، مبنى بر جواز عمل به فقه شیعه بود.
2. ایجاد تحول در حوزه علمیه: با ورود ایشان، حوزه علمیه حیاتى دوباره یافت و عظمت گذشته آن تجدید شد. تشکیل کارگروه‎هاى مختلف در بخش فقه، اصول، رجال و حدیث و نظارت مستمر بر آنها، این مرکز علمى را به یکى از بزرگ‎ترین مراکز علوم اسلامى در جهان تبدیل کرد. مجالس درس ایشان، مجتهدان و محققان فراوانى را در جهت تضمین آینده اسلام و علوم اسلامى به جامعه تحویل داد. حوزه که در زمان رضاخان به خمودى گراییده و به حاشیه رانده شده بود، به حدى رشد و تعالى یافت که محمدرضا شاه، على‎رغم میل باطنى، مجبور به تمکین شد و تا وقتى که آیت الله بروجردى در قید حیات بود، جرأت اجراى طرح دیکته‌شده از سوى غرب (اصلاحات اراضى) را نیافت و از آیت‎ الله بروجردى به‎عنوان مانعى بزرگ یاد کرد. انقلاب بزرگ اسلامى نیز در دامن همین حوزه پرورش یافت و شکوفا شد و به رهبرى امام خمینى رحمه‌الله، یکى از شاگردان برجسته آیت الله بروجردى به انجام رسید.
از امور دیگرى که در زمان حیات آیت الله و با پىگیرى‎هاى ایشان سامان یافت، نیازسنجى تبلیغى و اعزام مبلغان کارآمد به مناطق مختلف بود. خطرات صوفى‎گرى و فعالیت‎هاى شیخیه در رفسنجان و کرمان را با اعزام مبلغان توانمندى چون حاج شیخ مرتضى انصارى و حاج شیخ على‌اکبر تربتى و دیگران بى‎اثر نمود.
اعتقاد راسخ به جهان‎شمولى دین اسلام، وى را برانگیخت که مبلغینى توانا و آشنا به زبان و نیازهاى زمان را به نقاط مهم جهان بفرستد، مانند فرستادن آیت‎الله میرزا ابوالقاسم محمدى گلپایگانى به هامبورگ آلمان و حاج شیخ مهدى حائرى به ایالات متحده آمریکا. سفارش ایشان همواره به مبلغینى که اعزام مى‎فرمودند این بود که در تمام امور، عزت اسلام و مسلمین را در نظر داشته باشند.
از دیگر اقدامات ایشان، تأسیس مدارس ابتدایى و راهنمایى در تهران بود که در آنها علوم دینى با هم آموزش داده مى‎شد.
دستور ساخت اماکن مذهبى و فرهنگى در بسیارى از نقاط جهان و شهرهاى ایران، از دیگر اقدامات آن مرجع عظیم الشأن بود که برخى از آن مراکز، اکنون نیز منشأ خیرات و برکات بسیار مى‎باشند، مانند بناى عظیم مسجد اعظم قم و مسجد باشکوه هامبورگ و ...
از دیگر اقدامات فرهنگى آیت الله بروجردى در حوزه علمیه، نشر اولین مجله علمى-فرهنگى وابسته به حوزه بود که به ابتکار و با هزینه ایشان انجام گرفت. این ابتکار، چاپ و نشر مجلات دیگرى را در پى داشت.
آیت الله بروجردى از دیدگاه دیگران
مرحوم آخوند خراسانى، استاد گران‎قدر ایشان در اجازه اجتهادى که براى وى صادر کرده‎اند، نوشته‎اند: «در هر دوره‎اى، جماعتى، داراى همت‎هاى عالى و بینش‎هاى والا و ذهن‎هاى نقاد بوده‎اند که عمر خود را در راه تحصیل علم و دانش سپرى کرده‎اند... سید سند و عادل معتمد، محقق دقیق، آگاه به شرایع اسلام... نور چشمان من و آراسته به تمام نیکى‎ها، آقا حسین طباطبایى دامت فضائله، سالیان سال در قبه الاسلام نجف، مشرف بوده و تلاش و کوشش بسیار در تحصیل علوم شرعى، از عقلى و نقلى کرده و همه اینها مقرون به توفیقات خاص الهیه بوده است و تا جایى که بر افاضل گران‎قدر و برجستگان مورد توجه، تقدم یافت و برترى پیدا کرد و صاحب ملکه قدسیه «فقاهت و اجتهاد» گردید و از حضیض تقلید به اوج اجتهاد مطلق رسید و از همین رو، منصب‎هایى که براى مجتهد مطلق است، اعم از فتوا و قضاوت و حکم، براى ایشان ثابت است و بر مردم واجب است که حکم او را پیروى و تبعیت کنند و رد و نقض حکم او بر آنان حرام است، زیرا استخفاف به حکم خدا خواهد بود».
مرحوم آیت‎الله سید عبدالهادى شیرازى، از مجتهدین به نام حوزه علمیه نجف، احترام بسیارى براى آیت الله بروجردى قائل بودند؛ به‎گونه‎اى که با آن مقام علمى، نانى را که به‎عنوان شهریه از سوى آقاى بروجردى پرداخت مى‎شد، مى‎گرفتند و بدان تبرک مى‎جستند. ایشان، هنگام عزیمت به قم، به ملاقات آیت‎الله بروجردى شتافته و مقدارى از مسیر را به امید کسب ثواب پیاده پیمودند.
امام خمینى رضوان‌الله‌علیه همواره در مسیر بازگشت به خانه، استاد را همراهى مى کردند و در نامه‎اى به علماى تهران، خواستار جلب توجه مردم به آیت‎الله بروجردى شدند.
شیخ محمود شلتوت، رئیس دانشگاه الازهر مصر، در نامه‎اى، آیت‎الله بروجردى را با عنوان «امام» مورد خطاب قرار داده است.
شیخ حسین باقورى، رئیس اوقاف مصر و از دانشمندان نامى آن دیار، درباره ایشان گفته است: «او بزرگ‎ترین شخصیتى است که من در طول عمرم دیده‎ام».
ابو المجد، ادیب سنى‎مذهب مصرى، اشعارى بدین مضمون در مدح آیت‎الله بروجردى سروده است: «توشه بردارید براى دیدار امام اکبر (بروجردى) تا در حضورش از آب کوثر سیراب شوید. کسى که پرچم اسلام را برافراشته و با منطق و دلیل، سخن مخالف را رد مى‎کند. نود میلیون نفر در جهان پیرو نظر تو هستند. شخصى گفت: بروجردى و من گفتم: او امام ما و شما در وارد شدن به آب و خروج از آن است».
شیخ محمدامین مرعى انطاکى، قاضى انطاکیه که بر اثر مطالعه کتاب المراجعات مرحوم شرف الدین، شیعه شد، ملاقاتى با مرحوم آیت‎الله بروجردى داشت. وى در کتابى که به مناسبت اختیار مذهب تشیع نگاشته، ایشان را چنین مى‎ستاید: «المرجع العام للطائفة، عمید الامة، الامام الاکبر، صاحب الزعامة الدینیة الکبرى، والقیادة الروحیة العظمى، الامام المجاهد الاکبر آیة الله العظمى و حجته الکبرى السید آغا حسین الطباطبایی البروجردی... و قد رأیته ذا هیبة و وقار لم أر مثله فی علماء الاسلام قاطبة».
خصوصیات اخلاقى آیت الله بروجردى
گرچه دریاى فضایل آن دریادل را در این مقاله گنجاندن، حکایت بحر را در کوزه ریختن است، ولى به حکم «المیسور لا یترک بالمعسور»، لب را به نمى از آن یم تر مى‎کنیم.
یکى از بارزترین ویژگى‎هاى ایشان، توسل به اهل‌بیت علیهم‌السلام بود. وى در ایام سوگوارى اهل بیت، مراسم متعددى را در منزل خویش برپا مى‎نمود و خود در آن مجالس، عاشقانه مى‎گریست. روزى با شنیدن قطعه شعرى در رثاى حضرت فاطمه علیهاالسلام، چنان گریست که از هوش رفت. با این وجود، بر پرهیز از تحریف و دروغ‎گویى در روضه‎ها و مداحى‎ها تأکید بسیار داشت و این‎گونه دروغ‎ها و تحریف‎ها را باعث وهن مذهب مى‎دانست.
تواضع، ادب، احترام به استاد، محترم شمردن کتاب‎هاى درسى، احترام ویژه به شاگردان و طلاب علوم دینى، توجه به نیازمندان و... صفاتى بودند که حضرت آیت الله، در حد اعلى بدان‌ها متصف بود و خاطرات بسیارى از افراد مختلف در موارد فوق نقل شده است که نوشتن آنها از حوصله این نوشتار که بنا بر گزیده‎گویى دارد، خارج است.
آن مرد بزرگ از تملق و مجیزگویى به‎شدت متنفر بود و با متملقان، به‎تندى برخورد مى‎نمود؛ چنان‎که وقتى شنید شاعرى در پایان قصیده‎اى در مدح امیرالمؤمنین علیه‌السلام، ابیاتى را هم در ستایش ایشان سروده است، با ناراحتى کم‎نظیرى مجلس را ترک کرد و وى را به حضور نپذیرفت.
سماحت و بزرگوارى ایشان در برابر مخالفان خویش، شگفت‎انگیز بود؛ چنان‎که به تاجرى که در یکى از شهرها سکونت داشت، دستور داد تا ماهیانه مبلغى را به عالمى که در آنجا تبلیغ مى‎کرد و علیه ایشان نیز فعالیت مى‎نمود، بپردازد و نگوید که این پول از طرف آیت‎الله بروجردى است. وقتى از وى علت این امر را جویا شدند، فرمود: من مهم نیستم. حضور ایشان در آن منطقه براى تبلیغ اسلام لازم است.
زهد و ساده‎زیستى وى زبانزد خاص و عام بود. با وجود سرازیر شدن مبالغ هنگفتى از وجوهات به دفتر ایشان، هزینه زندگى شخصى او از درآمد ملکى که در بروجرد داشت، تأمین مى‎شد.
درگذشت
سرانجام روح بلند این عالم ربانى و فقیه صمدانى، صبحگاه پنجشنبه، سیزدهم شوال 1380ق، به ملکوت اعلى پیوست و جسم شریفش با تشییع هزاران علاقمند، در جوار بارگاه ملکوتى حضرت معصومه به خاک سپرده شد. مجالس متعدد سوگوارى، در شهرهاى مختلف ایران برگزار شد و رؤساى کشورهاى مختلف جهان، پیام‎هاى تسلیت خویش را به ایران ارسال نمودند.
اساتید آیت الله بروجردى
میرزا ابوالمعالى کلباسى (متوفاى 1315ق)؛ سید محمدتقى مدرس (متوفاى 1319ق)؛ سید محمدباقر دُرچه‎اى (متوفاى 1342ق)؛ ملا محمد کاشانى (متوفاى 1332ق)؛ ملا جهان‎گیر قشقایى (متوفاى 1328ق)؛ آخوند خراسانى (متوفاى 1329ق)؛ شیخ الشریعه اصفهانى (متوفاى 1339ق).
شاگردان آیت‎الله بروجردى
امام خمینى رحمه‌الله (متوفاى 1409ق): ایشان، با وجود اینکه خود مدرس درس خارج بود، در درس‎هاى استاد شرکت مى‎جست؛ آیت الله منتظرى (متوفاى 1431ق)؛ آیت الله اشتهاردى (متوفاى 1429ق)؛ آیت الله ربانى شیرازى (متوفاى 1402ق)؛ آیت الله شیخ على صافى گلپایگانى (متوفاى 1431ق)؛ آیت الله فاضل لنکرانى (متوفاى 1428ق)؛ آیت الله آقا مجتبى عراقى (متوفاى 1428ق)؛ آیت الله ستوده (متوفاى 1420ق)؛ آیت الله صافى گلپایگانى؛ آیت الله نورى همدانى؛ آیت الله مکارم شیرازى؛ آیت الله جعفر سبحانى؛ آیت الله ابراهیم امینى؛ آیت الله واعظ‌زاده خراسانى؛ آیت الله سید محمدباقر ابطحى اصفهانى.
آثار و تألیفات آیت الله بروجردى
آثار حدیثى: الاحادیث المقلوبة؛ جامع احادیث الشیعة: ایشان، ضرورت نگارش چنین کتابى را مطرح فرمود و گروهى از شاگردان زبده خود را تحت نظارت خویش به این کار واداشت. نگارش این کتاب، به مدت 10 سال به انجام رسید.
آثار فقهى: حاشیه بر نهایه شیخ طوسى؛ حاشیه بر مبسوط شیخ طوسى؛ حاشیه بر خلاف شیخ طوسى؛ حاشیه بر العروة الوثقى؛ فقه استدلالى؛ رساله در مواسعه و مضایقه؛ رساله در منجزات مریض؛ تقریرات بحث در نماز جمعه و نماز مسافر با عنوان البدر الزاهر به قلم شیخ حسینعلى منتظرى؛ تقریرات بحث خمس با عنوان زبدة المقال به قلم سید عباس ابوترابى؛ تقریرات بحث صلات با عنوان نهایة التقریر به قلم محمد فاضل لنکرانى.
آثار اصولى: حاشیه بر کفایة الاصول با عنوان تقریرات الدرس به قلم بهاءالدین حجتى کرمانى؛ حاشیه بر فرائد الاصول؛ تقریرات درس اصول با عنوان لمحات الاصول به قلم امام خمینى رحمه‌الله؛ تقریرات درس اصول با عنوان الحجة فی اصول الفقه به قلم حائرى یزدى؛ تقریرات درس اصول با عنوان نهایة الاصول به قلم شیخ حسینعلى منتظرى؛ تقریر مبحث تقلید اعلم به قلم احمدعلى شاهرودى.
آثار رجالى
ترتیب اسانید «کافى»؛ ترتیب رجال اسانید «کافى»؛ ترتیب اسانید «الفقیه»؛ ترتیب اسانید رجال «الفقیه»؛ ترتیب اسانید «الامالى»؛ ترتیب اسانید «الخصال»؛ ترتیب اسانید «علل الشرایع»؛ ترتیب اسانید «التهذیب»؛ ترتیب رجال اسانید «التهذیب»؛ ترتیب اسانید «الاستبصار»؛ ترتیب اسانید «ثواب الاعمال وعقاب الاعمال»؛ ترتیب اسانید «الفهرست»؛ ترتیب اسانید «رجال کشى»؛ تجرید اسانید «رجال نجاشى»؛ حاشیه على «رجال نجاشى»؛ حاشیه بر «منهج المقال»؛ مستدرک «الفهرست» منتخب الدین؛ آثار متفرقه: رساله عملیه (توضیح المسائل)؛ حاشیه بر مجمع المسائل؛ انیس المقلدین؛ حاشیه بر منتخب رسائل؛ صراط النجاه؛ مناسک حج؛ توضیح المناسک؛ مجمع الفروع؛ حاشیه بر تبصرة المتعلمین؛ رساله‎اى در منطق؛ تعلیقه بر اسفار ملا صدراى شیرازى؛ حاشیه بر منهج الرشاد؛ بیوت الشیعه، سرگذشت برخى از مشاهیر خاندان بروجردى.