نرم افزار حافظ (دانشنامه چندرسانه ای دیوان حافظ شیرازی)

حافظ؛ دانشنامه چندرسانه‌ای دیوان حافظ شیرازی
متن دیوان حافظ شیرازی به همراه پخش صوتی ابیات و 15 عنوان شرح و تفسیر از غزل‌‌های دیوان حافظ و ترجمه آن به زبان‌های گوناگون
موضوعات: زبان و ادبیات
سیستم عامل: ویندوز
حجم: 5.77 گیگابایت

محتوا
• نمایش متن کامل دیوان حافظ شیرازی با خط نستعلیق و فونت‌های ‌رایانه‌‌ای به همراه پخش صوتی ابیات به دو شیوه زیبا خوانی (با صدای بهترین گویندگان) و صحیح‌ خوانی (با صدای استاد آهی) از روی نسخه قاسم غنی و محمد قزوینی، با تصحیح خانلری
• متن کامل 15 عنوان شرح و تفسیر از غزل‌های دیوان حافظ
• متن 9 ترجمه به زبان‌های: ایتالیایی، انگلیسی، فرانسه، عربی، تاجیکی، ترکی استانبولی و ترکی آذری
• امکان بازبینی آیات و روایات مرتبط با ابیات و غزل‌های حافظ به همراه قابلیت ترجمه، تفسیر و صوت آیات قرآن کریم
• شرح گویای استاد آهی بر هر غزل و بیان ظرایف شعری ابیات
• متن کامل 139 مجلد کتاب مرتبط با حافظ
• دسترسی به فهرست بیش از 125000 فیش موضوعی
• ارائه فرهنگ‌‌نامه ویژه دیوان حافظ، مشتمل بر: شرح واژه‌ها، تعابیر و اصطلاحات آن
• بازسازی و بازبینی هوشمند 68 نسخه‌ خطی سده نهم هجری و امکان مقایسه آنها با نسخه‌های موجود
 

امکانات و قابلیت‌ها
• قابلیت جستجو، فالنامه، نگارخانه (صوت، تصویر و فیلم)، کتاب‌شناسی، یادداشت‌برداری و چاپ
• استخراج آرایه‌های بدیعی هر غزل و بیت، و نمایش فهرست آرایه‌های ادبی در هر غزل به همراه ادله آن
• قابلیت جستجو در 125000 فیش موضوعی
 

شخصیت‌شناسی حافظ
در مورد خاستگاه حافظ اتفاق نظر وجود ندارد. انصاری کازرونی اصل خاندان او را از عراق عجم و اهل رودآور همدان، و خود حافظ را زاده و رشدیافته شیراز دانسته است (انصاری کازرونی، مرقوم پنجم کتاب سلم السموات، ص14). فخرالزمانی قزوینی، نیای حافظ را از مردم کوپای (کوهپای) اصفهان خوانده که در روزگار اتابکان فارس، به شیراز کوچ کرده است (فخرالزمانی، تذکره میخانه، ص85).
در سال تولد حافظ اختلاف است و آن را از 713 تا 720ق گفته‌اند. حافظ در زمان خود تنها به لقب شمس الدین و تخلص حافظ مشهور بوده و القاب و عناوینی همچون خواجه، لسان الغیب، ترجمان الاسرار، عمدة العارفین و سلطان الشعرا و نیز نسبت او یعنی شیرازی، ظاهراً پس از مرگ او اطلاق شده است (معین، حافظ شیرین سخن، ج1، ص97).
شرایط سیاسی ایران در عصر حافظ نابسامان بود تا بدانجا که آن را عصر ملوک‌الطوایف ایران میان دو دولت ایلخانیان و تیموریان خوانده‌اند. در سال 743ق ابواسحاق اینجو در شیراز به قدرت رسید که مردی شاعر و شعردوست بود و این امر در شعر حافظ بازتاب یافته است. حکومت او دیری نپایید و در سال 758ق با غلبه مبارزالدین مظفری بر فارس، حافظ دوره سختی را تجربه کرد که انعکاس آن نیز در اشعار او هویداست و هر جا از «محتسب» سخن گفته، گویا منظور او همین امیر مظفری است. پس از آن، دوره حکومت شاه شجاع آغاز می‌شود که فردی شاعر و ادیب بوده و حافظ 32 سال از عمر خود را در زمان او سپری کرده و اشعار بسیاری درباره او گفته است.
سال وفات حافظ 792ق است. او را در کتِ شیراز یا مصلای آن شهر دفن کردند و 63 سال بعد عمارتی بر آن ساخته شد. آرامگاه کنونی او در سال 1316ش ساخته شده و به نام حافظیه معروف است.
گفته شده حافظ و کسی که بعدها دیوان او را گرد آورده است، هر دو در مجلس درس «قوام‌الدین عبدالله بن نجم‌الدین محمود شیرازی» (درگذشته 772ق) حضور می‌یافته‌اند. در «مقدمه جامع دیوان» درباره اشتغال حافظ به درس آمده است: محافظت درس قرآن... و تحشیه کشاف و مفتاح و مطالعه مطالع و مصباح... از جمع غزلیاتش مانع آمدی (گلندام، محمد، مقدمه جامع دیوان حافظ، ص47-48). مراد از کشاف کتاب الکشاف عن حقیقة التنزیل اثر زمخشری است که خود حافظ نیز در اشعارش از آن یاد کرده است.
حافظ همچنین در اشعار خود به حضور در مدرسه، 40 سال تحصیل علم و فضل، درس صبحگاهی و حفظ قرآن بر حسب قرائت‌های مختلف اشاره کرده است.
مذهب
بهاءالدین خرمشاهی، حافظ‌شناس ایرانی معاصر، او را سنی شافعی دانسته که بخاطر نداشتن تعصب یا تمایل شافعی به اهل‌بیت یا گرایش کلی آن‌زمان جامعه، دوست‌دار اهل‌بیت بوده است (حافظ، بهاء الدین خرمشاهی، ص161).
شبیری زنجانی از مراجع تقلید معاصر می‌گوید: «شیراز در دوران حافظ، مرکز اهل سنت بود و شیعه بودن حافظ در شیراز مثل سنی بودن یک شخص در قم است که بعید و غیر عادی است. بعضی افراد اشعاری از دیوان حافظ را دلیل بر تشیع وی می‌دانند در حالی که این ابیات در نسخه‌های کهن موجود نیست و به مرور زمان به دیوان او افزوده شده است (شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج2، ص300).
تأثیرپذیری از قرآن
حافظ شناسان در انس داشتن حافظ با قرآن و تأثیرپذیری شعر او از آن اتفاق نظر دارند و معتقدند مهم‌ترین عامل انتخاب واژه «حافظ» به عنوان تخلص او، حفظ قرآن و انس داشتن با آن است. تأثیرپذیری شعر حافظ از قرآن از دو دیدگاه قابل بررسی است:
- از لحاظ ساختار: ساختار غزل‌های حافظ مانند قرآن، خطی و تک مضمونی نیست، یعنی حافظ اسیر یک خط باریک معنایی نیست که ملزم باشد آن را از آغاز تا پایان غزل دنبال کند، بلکه سبک او سیری و دایره‌ای است یعنی در عین حفظ وحدت، به مضامین مختلف می‌پردازد (خرمشاهی، ذهن و زبان حافظ، ص24)؛
- از لحاظ معنا یا محتوا: استفاده حافظ از معانی قرآنی سه گونه است: 1. ترجمه: منظوم کردن ترجمه برخی آیات قرآن، 2. اقتباس: به معنای اشتمال کلام بر آیات قرآن و 3. تلمیح: به معنای اشاره به قصص قرآنی
دیوان حافظ یک دیوان عرفانی است و در حقیقت یک کتاب عرفان است. به علاوه جنبه فنی شعر، به عبارت دیگر عرفان است به علاوه هنر. در میان دواوین شعرای فارسی دیوان عرفانی زیاد است، اما دیوانی که واقعاً از یک روح عرفانی سرچشمه گرفته باشد یعنی واقعاً عرفان باشد که به صورت شعر بر زبان سراینده‌اش جاری شده باشد (نه اینکه شاعری بخواهد به سبک عرفان شعر گفته باشد)، زیاد نیست.» (پایگاه جامع شهید مطهری).
در کتاب روح مجرد آمده است: مرحوم قاضی، حافظ شیرازی را هم عارفی کامل می‌دانستند و اشعار مختلف او را، شرح منازل و مراحل سلوک تفسیر می‌کردند (محمد حسین حسینی طهرانی، روح مجرد، ص343).