تفریح القلوب

ساختار کتاب

ساختار رساله حاضر همان ساختار ادویه قلبیه ابن سینا است. مؤلف این کتاب را در بخش‌های مختلفی تحت عنوان فصل نگاشته است که بعضی از این فصول هیچ نام و عنوانی ندارند و بعضی از فصول دارای عنوان می‌باشد. در مجموع این رساله مشتمل بر شانزده فصل است که از تشریح قلب و نحوه فعالیت آن آغاز شده و با مبحث استفراغ سوداوی پایان می‌پذیرد.

گزارش محتوا

این اثر هر چند به عنوان ترجمه ادویه قلبیه ابن سینا شناخته می‌شود، ولی باید گفت که حکیم احمدالله خان تنها به ترجمه صرف بسنده نکرده است، بلکه- چنان چه خود در مقدمه این رساله متذکر شده است. وی علاوه بر ترجمه، بعضی از مباحث را به اختصار شرح کرده است و اگر نکته‌ای مبهم بوده، سعی کرده آن را توضیح دهد. مقایسه‌ای بین حجم اصل رساله ادویه قلبیه ابن سینا و ترجمه آن نشانگر صدق مدعای مترجم است. مؤلف در این اثر در پی آن بوده که ادویه‌ای را که باعث تفریح و قوت قلب است، ذکر کند. وی پس از ذکر مباحثی در کلیات (تشریح قلب، بیان مفهوم فرح، اسباب استعداد فرح و...) در چند فصل، ادویه‌ای را که باعث ایجاد نشاط قلبی می‌شود، ذکر می‌کند. وی در ابتدا ادویه مفرده را بر حسب خاصیت آن‌ها ذکر می‌کند و پس از آن به بیان ادویه مرکبه می‌پردازد. وی در بخش ادویه مرکبه گاه به شیوه ساخت آن‌ها نیز اشاره می‌نماید.

وضعیت کتاب

دانشمند گرانمایه حکیم سید ظل الرحمن استاد علم الادویه ( داروشناسی ) در دانشکده پزشکی اجمل خان دانشگاه اسلامی علیگر تحقیق گسترده‌ای در مورد نسخه‌های موجود از رساله ادویه قلبیه و ترجمه‌های آن به زبان‌های مختلف انجام داده است.از جمله ترجمه‌های این رساله ترجمه حاضر است. ترجمه حاضر از رساله ادویه قلبیه را حکیم سید ظل الرحمن و بر اساس نسخه‌هایی که در اختیار داشته مقابله، تصحیح و منتشر نموده است. وی علاوه بر تصحیح متن ترجمه، شرحی عالمانه به زبان اردو نیز بر این کتاب نگاشته است. مصحح این اثر، مقدمه‌ای مفصل نیز درباره زندگی ابن سینا و رساله ادویه قلبیه و نسخه‌های آن نگاشته است. پاورقی‌های این ترجمه که در پایان اثر آمده به بررسی اختلاف نسخه‌ها اختصاص دارد.