حکیم سید اسماعیل جرجانی در کتاب ارزشمند ذخیره خوارزمشاهی سلامتی را این گونه تعریف می کند: «بباید دانست که تندرستی مطلق آنست که مزاج هر اندامی از اندام‌های یکسان (اندام های ساده) معتدل باشد، اعتدالی خاصه؛ و ترکیب اندام‌های مرکب همه درست باشد و بدان عدد و اندازه و آن شکل باشد که باید و آنچه به هم پیوسته باید پیوسته باشد؛ و آنچه از هم دور باید، دور باشد؛ و فعل و منفعت همه اندامها تمام و بی آفت و بی تقصیر باشد».
زاج در لغت به معنی در هم آمیختن است و در طب سنتی ایران به مفهوم کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه آمیختن ارکان با یکدیگر و فعل و انفعال آنها در یک جسم مرکب به وجود می آید. در دیدگاه طب سنتی هر جسم مرکبی از هر چهار رکن تشکیل شده است و اختلاف مقدار این عناصر دراجسام، آنها را با یکدیگر متفاوت می‌کند به عبارت دیگر، مقدار و نسبت موجود از هر کدام از این ارکان تعیین کننده مزاج جسم مرکب خواهد بود. در جهان آفرینش و به ازای موجودات جاندار و بی‌جان بی‌نهایت مزاج داریم، چرا که نسبت آمیختن عناصر چهارگانه با هم متفاوت است. در میان انسان‌ها نیز با وجود طبقه بندی‌های کلی در مزاج‌های اصلی ذاتی یا جبلی یا مادرزادی یا مولودی و اکتسابی افراد، در حقیقت هر مزاج دارای طیف گسترده ای است تا جایی که می‌توان گفت که هیچ دو شخصی یکسان نیستند و بنابراین درمان یک بیماری در دو فرد نمی‌تواند کاملاً یکسان باشد.
در اصطلاح حکما، رکن یا عنصر عبارت است از جسم بسیطی که به غیر از خود تجزیه نمی‌شود و تشکیل دهنده اجزای اولیه‌ی همه‌ی موجودات اعم از انسان حیوان نبات و جماد می‌باشد و تعداد آنها چهار است. یکی از روش‌های تقسیم بندی اشیاء در جهان ،آفرینش توجه به کیفیت آنها است. کیفیات به دو دسته مشترک و غیر مشترک تقسیم میشوند.
