عید سعید فطر

عید فطر

معنای فطر

کلمه «فِطر» به معنای روزه نبودن است (واسطی، تاج العروس، ج۷، ص۳۵۱) که از ریشه فَطر به معنای شکافتن، ابتدا و اختراع گرفته شده است و نیز گفته شده «تَفَطَّرَتْ» و «انْفَطَرتْ» به یک معنا است و «افطار» و «عید فطر» نیز از همین ریشه است؛ زیرا روزه‌دار دهانش را در وقت مغرب و روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند (ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه فطر).

زمان عید فطر

عید فطر اولین روز ماه شوال است که با رؤیت هلال ماه شوال در پایان روز ۲۹ ماه رمضان و یا گذشت ۳۰ روز از اول ماه رمضان، ثابت می‌شود.

براساس برخی روایات، ماه رمضان، پیوسته ۳۰ روز است و هیچ‌گاه کمتر از آن نمی‌شود (رک: حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۰، ص۲۶۸-۲۷۴) گروهی از فقیهان نیز بدان قائل بودند (رک: سید بن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ج۱، ص۳۳-۳۵) اما در مقابل، بعضی روایات بیان می‌کند که ماه رمضان همچون دیگر ماه‌ها در نوسان است و می‌تواند ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد (حر عاملی، وسائل الشیعة، ج۱۰، ص۲۶۱-268). بیشتر فقها قائل به این دیدگاه‌اند (آملی، مصباح الهدی، ج۸، ص۳۸۴).

اهمیت

امام رضا(ع) فرمود: «روز فطر، از آن جهت عید قرار داده شده است که مسلمانان، اجتماعی داشته باشند که در آن روز گرد هم آیند و برای خدا بیرون آیند و او را بر نعمت‌هایی که به آنان داده شده است، بستایند و روز عید، روز تجمع، روز خوردن روزه، روز زکات، روز شوق و روز نیایش است؛ و برای آنکه اولین روز از سال است که خوردن و آشامیدن در آن حلال است؛ چراکه ماه رمضان، اولین ماه سال نزد اهل حق (شیعیان اثنی عشری) است. پس خداوند، دوست داشت که در چنین روزی، همایشی داشته باشند تا خدا را حمد و ستایش کنند و در این روز، تکبیر در نماز، از آن روی بیش از روزهای دیگر قرار داده شده که تکبیر، بزرگداشت خداوند و ستایش و ثنای او بر نعمت هدایت است، آن‌گونه که خداوند فرموده است: «تا خداوند را بر اینکه هدایتتان کرد، بزرگ بدارید و باشد که شکر گزارید». و در آن روز، دوازده تکبیر قرار داده شده است؛ چون در هر دو رکعت، دوازده تکبیر است هفت تکبیر در رکعت اول و پنج تکبیر در رکعت دوم قرار داده شده و آن دو، یکسان نشده‌اند؛ چراکه مستحب است نماز واجب، با هفت تکبیر آغاز شود. ازاین‌رو در اینجا با هفت تکبیر آغاز شده است. و در رکعت دوم، پنج تکبیر است؛ چراکه تکبیرة الاحرام نمازها در شبانه‌روز، پنج تکبیر است، و برای اینکه تکبیرها در هر دو رکعت، فرد فرد باشند» (صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲۲).

احکام و آداب شب عید

- خواندن دعا و نماز و قرائت قرآن؛ حضرت علی(ع) می‌فرماید: اگر بتوانی شب عید فطر و شب عید قربان و... را مراقبت کنی، چنان کن و در این شب‌ها دعا و نماز و قرآن، بسیار بخوان (طوسی، مصباح المتهجد، ص۵۹۰ـ۵۸۹).

- در شب اول ماه شوال، خواندن دعای استهلال، هنگام دیدن هلال ماه مستحب است (مفید، مسارالشیعه، ص۲۹).

- زیارت امام حسین(ع) در این شب مستحب است (سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ج۱، ص۴۶۴).

- غسل کردن در شب عید مستحب است. روایت شده که قبل از غروب شب عید فطر غسل شود، آنگاه که می‌داند آن شب، شب عید است. نیز روایت شده که اواخر شب عید، غسل شود (همان، ص457).

- بنابر قول مشهور متأخران، زمان وجوب زکات فطره آغاز شرعی شب عید فطر است. برخی زمان آن را طلوع فجر روز عید دانسته‌اند (یزدی، عروة الوثقی، ج۴، ص۲۲۲). براساس برخی روایات منظور از «تزکی» در آیه «‌قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکیٰ» (سوره اعلی، آیه14) دادن زکات فطره است (طباطبائی، المیزان، ج۲۰، ص۲۶۹).

- نماز؛ امام صادق(ع) به نقل از حضرت علی(ع) فرمود: هر کس در شب عید فطر، دو رکعت نماز بخواند، که در رکعت اول حمد یک بار و هزار بار سوره «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم، حمد و یک بار سوره «قل هو الله احد» را بخواند، از خدای متعال چیزی درخواست نمی‌کند، مگر آنکه خداوند به او عطا می‌کند (سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ج۱، ص۴۶۱).

- تکبیر بعد از نمازها؛ تکبیر آن است که بگوید: «الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، و لله الحمد علی ما هدانا، و له الشکر علی ما اولانا (همان،ص459). مفسران گفته‌اند که مقصود از «و لِتُکبِّرُ‌وا اللَّـهَ» در «وَ لِتُکمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکبِّرُ‌وا اللَّـهَ عَلَیٰ مَا هَدَاکمْ وَ لَعَلَّکمْ تَشْکرُ‌ونَ» (سوره بقره، آیه185) تکبیرهایی است که در شب عید فطر وارد شده است (فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۵، ص۲۵۹).

- احیاء (شب زنده‌داری)؛ امام کاظم(ع) می‌فرماید: علی بن ابی طالب(ع) فرمود: این، مرا شادمان می‌سازد که هر شخص در طول سال، خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب (طوسی، مصباح المتهجد، ص۵۸۹). امام باقر(ع) فرمود: پدرم علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود:‌ ای پسرم این شب کمتر از شب قدر نیست (سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ج۱، ص۴۶۵).

روز عید

- از مستحبات روز عید فطر غسل است. آغاز وقت آن طلوع فجر است؛ ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر) و یا غروب آفتاب، اختلاف است (آملی، مصباح الهدی، ج۷، ص۸۶).

- گزاردن نماز عید در عصر غیبت مستحب است؛ ولی در عصر حضور و حاکمیت امام(ع) واجب می‌باشد (نجفی، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۳۲ـ۳۳۳). براساس برخی روایات منظور از «فَصَلَّیٰ» در آیه «وَ ذَکرَ‌ اسْمَ رَ‌بِّهِ فَصَلَّیٰ» (سوره اعلی، آیه ۱۵) خواندن نماز عید است (طباطبائی، المیزان، ج۲۰، ص۲۶۹).

- مستحب است قبل از نماز عید خوراکی‌ای، بویژه خرما بخورند (نجفی، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۷۷).

- گفتن تکبیرات، به‌گونه‌ای که وارد شده پس از نماز صبح و نماز عید بنابر قول مشهور مستحب است (نجفی، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۷۸ و ۳۸۲) خواندن دعای ندبه نیز مستحب است (سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ج۱، ص۵۰۴) و توسعه دادن بر خانواده در خوردنی و غیر آن (أبو الصلاح الحلبی، الکافی فی الفقه، ص۱۵۵).

- روزه گرفتن در روز عید فطر حرام (نجفی، جواهر الکلام، ج۱۶، ص۳۲۴).

- مسافرت کردن در روز عید پس از طلوع خورشید و پیش از گزاردن نماز عید در فرض وجوب آن، حرام و در غیر این صورت، مکروه است (أبو الصلاح الحلبی، الکافی فی الفقه، ص۱۵۵).

خداحافظ ای ربّنای غروب

خداحافظ ای رزق و روزیِ پاک

خداحافظ ای جمعِ افلاک و خاک

خداحافظ ای لحظه‌های سحر

خداحافظ ای ماه چشمانِ تر

خداحافظ ای بغض افطارها

خدا حافظ ای ماهِ دیدارها

خداحافظ ای ماه رو راستی

خداحافظ ای بی کم و کاستی

خداحافظ ای قدر زلفت دراز

خداحافظ ای اشتیاقِ نماز

خداحافظ ای لحظه‌های دعا

خداحافظ ای ماهِ ارض و سماء

خداحافظ ای بهترین سرنوشت

تو پای مرا می‌کشی تا بهشت

خداحافظ ای ماه تقدیر من

سحرهای تو صبح تطهیر من

خداحافظ ای برکت سفره‌ها

خداحافظ ای ماهِ خوب خدا