رمضان، ماه میهمانی خدا

فضیلت ماه مبارک رمضان

در بین ماه‌های سال قمری، ماه مبارک رمضان، از قداست و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است چنانکه در دعای مخصوص آن می‌خوانیم: «... و هذا شهر عظمته و کرمته و شرفته و فضلته علی الشهور...»؛ و رمضان، ماهی است که او را عظمت و کرامت و شرافت، و فضیلت دادی، نسبت به ماه‌های دیگر (اقبال الاعمال/۲۴).
رسول خدا(ص) می‌فرماید: «اگر کسی در این ماه، یک آیه از قرآن، تلاوت کند، ثوابش مثل کسی است که در غیر ماه رمضان، یک بار قرآن را ختم کرده باشد» (امالی صدوق/۹۳). از امام صادق (ع) نیز نقل شده است: «هرکس در ماه رمضان، صدقه‌ای بدهد خداوند هفتاد نوع بلا را از او دور می‌کند» (بحار/ ج۹۳/ص۳۱۶).
حضرت علی (ع) از پیامبر خاتم (ص) نقل می‌فرماید: «هیچ مؤمنی نیست که ماه رمضان را، به حساب خدا، روزه بگیرد، مگر آنکه خدای تبارک و تعالی، هفت خصلت را برای او لازم گرداند، هرچه حرام در پیکرش باشد محو و ذوب گرداند. به رحمت خدای عزوجل نزدیک می‌شود. (با روزه خویش) خطای پدرش حضرت آدم را می‌پوشاند. خداوند لحظات جان دادن را برای او آسان کند. از گرسنگی و تشنگی روز قیامت در امان است. خدای عزوجل از خوراکی‌های لذیذ بهشتی او را نصیب دهد؛ و بالاخره خدای عزوجل، برائت و بیزاری از آتش دوزخ را به او عطا فرماید (پرسش‌کننده در این حدیث مفصل، عالم یهودی بود که عرض کرد راست گفتی‌ای محمد) (من لایحضره الفقیه، صدوق/۲/۷۴).

ماه نزول قرآن

اولین ویژگی و امتیاز ماه مبارک رمضان، نزول قرآن کریم بر قلب نازنین پیامبر خدا (ص) برای نجات و هدایت انسان‌ها در این ماه پربرکت است؛ چنانکه خدای سبحان می‌فرماید: «ماه رمضان، ماهی است که قرآن به عنوان راهنمایی مردم و نشانه‌های هدایت و فرق میان حق و باطل در آن، نازل شده است» (بقره/۱۸۵). در آیه دیگر می‌فرماید: «ما قرآن را در شب مبارک فرو فرستادیم» (دخان/۲).

شب قدر و تعیین سرنوشت

دومین ویژگی که باعث فضیلت ماه مبارک رمضان شده است، قرارگرفتن شب قدر و تعیین سرنوشت در این ماه نورانی است. چنانکه در سوره قدر می‌خوانیم: «ما آن[قرآن] را در شب قدر نازل کردیم؛ و تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟ شب قدر [در مقام و مرتبه] از هزار ماه، بهتر و بالاتر است. ظاهراً مراد از قدر، تقدیر و تعیین و اندازه‌گیری است، خدای تعالی در آن شب، حوادث یکسال [از آن شب تا شب قدر سال آینده] را تقدیر می‌نماید، زندگی و مرگ، رزق، سعادت و شقاوت و چیز‌هایی از این قبیل در این شب مقدر می‌شود (تفسیرالمیزان).

میهمانی و ضیافت الهی

نزول قرآن، وقوع شب قدر، نزول ملائکه و روح، تقدیر سرنوشت و... هرکدام مائده‌های آسمانی و غذا‌های معنوی است و سبب شده ماه مبارک رمضان، به عنوان ماه ضیافت و میهمانی الهی، نامگذاری شود، لذا پیامبر اکرم (ص) در آستانه ماه مبارک رمضان، این گونه می‌فرماید: «ای مردم! ماه با برکت و رحمت و آمرزش، به شما روی آورده است، این ماه، نزد خدا بهترین ماه است و روزهایش، بهترین روز‌ها و شب‌هایش، بهترین شب‌ها، و ساعاتش بهترین ساعات. دراین ماه، شما به میهمانی خدا دعوت شده‌اید و در زمزه بهره‌مندان از کرامت خداوند قرار گرفته‌اید. دراین ماه نفس‌های شما، تسبیح خداست و خواب شما، عبادت است و اعمال شما پذیرفته و دعایتان به اجابت می‌رسد» (المصباح کفعمی، ص۳۳۶).

آداب حضور در ضیافت الهی

در زندگی دنیا اگر روزی، انسان به میهمانی، دعوت شود، دعوت شدگان با توجه به مقام و موقعیت صاحب خانه و میزبان و با درنظر داشتن میهمانان دیگر، خود را برای شرکت در میهمانی آماده می‌کنند، اگر صاحب‌خانه و میزبان، شخصیت معتبر اجتماعی داشته باشد، میهمانان با وقار، هیئت و هیبت خاصی، وارد مجلس شده و در طول جلسه و جریان میهمانی نیز باتوجه به شخصیت میزبان و بزرگان دیگری که در جلسه حضور دارند، در نشست و برخاست، غذا خوردن و صحبت کردن، دقت به خرج می‌دهند تا با حرکات اضافی، صحبت‌های بی‌مورد و... باعث مضحکه دیگران قرار نگیرند.
پیامبر (ص) خطاب به جابر می‌فرماید: «ای جابر! در ماه رمضان، هر کسی، روز آن را روزه بدارد و جزئی از شبش را به عبادت بپردازد، و شکم و شرمگاه خویش را، پاک نگه دارد، و زبانش را حفظ کند، همان‌طوری‌که از این ماه خارج می‌شود از گناهان خویش خارج می‌شود. جابر عرض کرد: ‌ای رسول خدا! این حدیث، چه زیباست! رسول خدا فرمود: و رعایت شروط آن، چه سخت است!» (کافی/۴/78).
آنچه از مجموع احادیث و روایات به دست می‌آید، این است که انسان روزه‌دار برای بهره‌مند شدن از غفران و رحمت خداوند و استفاده بهتر از ضیافت الهی، علاوه بر خودداری و امساک از خوردن و آشامیدن و دوری از اموری که روزه را باطل می‌کند، امور دیگری را نیز باید رعایت نماید تا بتواند در زمره روزه‌داران واقعی قرار گیرد؛ چشم، گوش، زبان، دست و پا و سایر اعضای خود را از ارتکاب به گناه حفظ کند و در چارچوب موازین شرعی، از نعمت‌های بزرگ خدا استفاده کند.

روزه از دیدگاه دانشمندان

دکتر الکسیس کارل در کتاب انسان موجود ناشناخته مى‌نویسد: با روزه‌دارى، قند خون در کبد مى‌ریزد و چربى‌هایى که در زیر پوست ذخیره شده‌اند و پروتئین‌هاى عضلات و غدد و سلول‌هاى کبدى آزاد مى‌شوند و به مصرف تغذیه مى‌رسند. دکتر کارل مى‌گوید: لزوم روزه‌دارى در تمام ادیان تأکید شده است. در روزه، ابتدا گرسنگى و گاهى نوعى تحریک عصبى و بعد ضعفى احساس مى‌شود، ولى در عین حال، کیفیات پوشیده‌اى که اهمیت زیادى دارند، به فعالیت مى‌افتند و بالاخره تمام اعضا، مواد خاص خود را براى نگه‌دارى و تعادل محیط داخلى و قلب، قـربـانى مى‌کنند و به ایـن تـرتیب روزه تمام بافت‌هاى بدنى را مى‌شوید و آنها را تازه مى‌کند.
دکتر ژان فروموزان روش معالجه با روزه را شست وشوى اعضاى بدن تعبیر مى‌کند که در آغاز روزه‌دارى، زبان باردار است، عرق بدن زیاد است، دهان بدبو است و گاه آب از بینى راه مى‌افتد که همه اینها علامت شروع شست وشوى کامل بدن است. پس از سه چهار روز بو بـرطـرف مى‌شود، اسیداوریک ادرار کاهش مى‌یابد و شخص احساس سبکى و خوشى خارق‌العاده‌اى مى‌کند. در این حال اعضا هم استراحتى کافى دارند.
دکتر تومانیانس راجع به فوائد روزه‌دارى مى‌نویسد: فایده بزرگِ کم خوردن و پرهیز نمودن از غذا‌ها در یک مدت کوتاه آن است که، چون معده در طول مدت یازده ماه مرتب پر از غذا بوده، در مدت یک ماه روزه‌دارى مواد غذایى خود را دفع مى‌کند و همین‌طور کبد که براى حل و هضم غذا مجبور است دائماً صفراى خود را مصرف کند، در مدت سى روز ترشحات صفراوى را صَرف حل کردن باقىمانده غذاى جمع شده خواهد کرد. دستگاه هاضمه در نتیجه کم خوردن غذا، اندکى فراغت حاصل نموده و رفع خستگى مى‌نماید. روزه یعنى کم خوردن و کم آشامیدن در مدت معینى از سال و این بهترین راه معالجه و حفظ تندرستى است که طب قدیم و جدید را از این حیث متوجه خود ساخته. مخصوصاً امراضى را که بر دستگاه هاضمه، به خصوص کلیه و کبد عارض مى‌شود و توسط دارو نمى‌توان آنها را علاج نمود، روزه به خوبى معالجه مى‌نماید. چنانچه بهترین دارو براى برطرف ساختن سوء هاضمه نیز روزه گرفتن است. مرض مخصوص کبد هم که موجب یرقان مى‌گردد، بهترین طریق معالجه‌اش همانا روزه گرفتن است، چه آنکه ایجاد این مرض اغلب اوقات به واسطه خستگى کبد است که در موقع زیادى عمل و فعالیت، نمى‌تواند صفرا را از خود بگیرد.