سنگ حدید با طرح یا عباس

Hematite

عباس بن علی بن ابی‌طالب که با کنیۀ بسیار مشهور «ابوالفضل» شناخته می‌شود، پنجمین پسر امام علی علیه‌السلام و حاصل ازدواج ایشان با فاطمه بنت حزام معروف به «ام البنین» است.

مادر حضرت عباس علیه‌السلام، فاطمه بنت حزام توسط عقیل که نسب‌شناس بود به امام علی علیه‌السلام معرفی‌ شده بود. امام از عقیل خواسته بود همسری برای او پیدا کند که بتواند فرزندان دلیر و شجاعی به دنیا بیاورد.

کنیه‌‌ها

•  «ابوالفضل»، مشهورترین کنیۀ حضرت عباس علیه‌السلام است.
•  «ابوالقاسم»، به دلیل اینکه حضرت عباس علیه‌السلام فرزندی به نام قاسم داشت به او ابوالقاسم نیز گفته می‌شد. این کنیه در زیارت اربعین نیز آمده است.
•  «ابوالقِربَة»، قِربـَـة به معنای مشک‌ آب است. برخی معتقدند که این کنیه به این دلیل به او داده شده است که در واقعه کربلا چندین بار مشک آب به خیمه‌ها برد.
• «ابوالفَرجَة»، فرجه به معنای گشایش و برطرف کردن اندوه است. دلیل این کنیه این است که حضرت عباس علیه‌السلام در کار کسانی که به او متوسل می‌شوند گشایش ایجاد می‌کند.

القاب

برای حضرت عباس علیه‌السلام القاب متعددی ذکر شده که برخی آنها عبارتند از:

قمر بنی هاشم، باب الحوائج (برخی معتقدند که این لقب مشهورترین لقب حضرت عباس علیه‌السلام میان مردم است)، سقّا (این لقب بین مورخین و نسب‌شناسان مشهور است)، الشهید، پرچمدار، علمدار و... .

ولادت

در سال تولد حضرت عباس علیه‌السلام اختلاف است. قول مشهور این است که ایشان در چهارم شعبان قرن ۱۳ قمری متولد شده است.

نویسنده خصائص العباسیه بدون ذکر منبع نوشته است؛ زمانی که این پسر به دنیا آمد، امام علی او را در آغوش گرفت و عباس نامید. در گوش‌هایش اذان و اقامه گفت، سپس بازوهایش را بوسید و گریه کرد. ام البنین دلیل گریۀ او را جویا شد، امام فرمود دو بازوی فرزندت در راه یاری حسین علیه‌السلام جدا می‌شود و خداوند در ازای دو دست بریده‌اش، دو بال در آخرت به او عطا می‌کند.

 سقایی و آوردن آب

وقتی عبیدالله بن زیاد، هفتم محرم به عمر سعد دستور داد که به امام حسین علیه‌السلام و یارانش اجازه استفاده از آب فرات ندهد، امام حسین علیه‌السلام حضرت عباس علیه‌السلام را فرا خواند و ۳۰ سوار و ۲۰ پیاده را با او همراه کرد تا مشک‌ها را پر از آب نمایند و به اردوگاه بیاورند. حضرت عباس علیه‌السلام توانست محاصره دشمن را بشکند و آب را به اردوگاه برساند. در این حمله هیچ کس از اصحاب و یاران امام حسین علیه‌السلام شهید نشد، اما افرادی از لشگر عمر بن سعد کشته شدند.

آب نخوردن به احترام امام حسین علیه‌السلام

در کتاب المنتخبآمده است؛ حضرت عباس علیه‌السلام وقتی وارد شریعه فرات شد، دو دستش را پر از آب کرد تا بنوشد اما وقتی آن را به صورت نزدیک کرد، به یاد تشنگی امام حسین علیه‌السلام افتاد و آب را رها کرد و با لب تشنه به همراه مشکی پر از آب از فرات بیرون.

فضائل و ویژگی‌های حضرت عباس علیه‌السلام

برخی یکی از مهم‌ترین فضائل و ویژگی‌های حضرت عباس علیه‌السلام را همراهی و زندگی کردن با امام علی و امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام می‌دانند. برخی معتقدند اگرچه حضرت عباس علیه‌السلام در درجه معصومین نیست اما او اولین فرد در طبقۀ دوم انسانیت بعد از طبقۀ معصومین و نزدیک‌ترین فرد به معصومین است.

ویژگی‌های ظاهری

کلباسی در کتاب خصائص العباسیه معتقد است که حضرت عباس علیه‌السلام صورت خوش و مقبولی داشت و از همین رو بود که او را ماه بنی هاشم می‌گفتند. بر اساس گزارش‌های تاریخی، حضرت عباس علیه‌السلام از مردهای خاص بنی‌هاشم به شمار می‌رفت که بدنی قوی و قدی بلند داشت تا حدی که وقتی روی اسب می‌نشست، پاهایش روی زمین کشیده می‌شد.

از فضائل حضرت عباس علیه‌السلام که به ادعای کلباسی، دوست و دشمن آن را ستوده‌اند و هیچ کس نمی‌تواند آن را انکار کند، شجاعت اوست. کرم و بخشش یکی دیگر از فضائل حضرت عباس علیه‌السلام است.

جایگاه حضرت عباس علیه‌السلام در بهشت و غبطه‌ی شهدا به او

حضرت عباس علیه‌السلام را از شاخص‌ترین و برجسته‌ترین اصحاب و پرچم‌دار لشگر امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا دانسته‌اند. امام حسین علیه‌السلام در مورد حضرت عباس تعبیر «جانم به فدایت برادر» را به کار برده و بر نعش حضرت عباس گریسته است. برخی این سخنان و حرکات را نشانگر جایگاه او نزد امام سوم شیعیان دانسته‌اند.

براساس روایتی از امام سجاد علیه‌السلام نقل است؛ ایشان وقتی عبیدالله فرزند حضرت عباس را دید، اشک‌هایش جاری شد و فرمود، عمویم عباس نزد خداوند منزلت و جایگاه بالایی دارد که همۀ شهدا در روز قیامت به او غبطه می‌خورند. خداوند عمویم عباس را رحمت کند که خود را فدای برادرش امام حسین علیه‌السلام کرد و در این راه دو دستش قطع شد که خداوند عوض دو دست قطع شده او دو بال در آخرت به او عطا خواهد کرد تا با آن دو بال پرواز کند.

کرامات حضرت عباس علیه‌السلام

کرامات حضرت عباس علیه‌السلام در بین شیعیان معروف است و داستان‌های متعددی دربارۀ شفای‌ بیماران یا حل سایر مشکلات با توسل به حضرت عباس علیه‌السلام بین مردم جاری است و کرامت‌های حضرت عباس علیه‌السلام اختصاص به شیعیان ندارد و کرامت‌هایی نیز از او نسبت به معتقدان سایر ادیان و مذاهب مثل اهل سنت، مسیحیان، کلیمیان و زرتشتیان نقل شده است.

توسل به حضرت عباس علیه‌السلام

به دلیل جایگاه ویژه حضرت عباس علیه‌السلام در بین شیعیان، مردم برای رسیدن به حاجات خود بیشتر به حضرت عباس علیه‌السلام متوسل می‌شوند و برای او نذر می‌کنند.

عزاداری روز تاسوعا

در مراسم مذهبی دهۀ محرم، نهم محرم به عنوان روز تاسوعا به عزاداری برای حضرت عباس علیه‌السلام اختصاص دارد که پس از روز عاشورا مهم‌ترین زمان برگزاری عزاداری شیعیان در مساجد، هیئت‌ها و تکیه‌ها به حساب می‌آید. این روز در ایران و برخی از کشورهای اسلامی تعطیل می‌باشد. یکی از برنامه‌هایی که همواره در این مراسم برگزار می‌شود، خواندن دو دمه معروف زیر می‌باشد که در آن عزاداران حسینی به دو دسته تقسیم می‌شوند و یک دسته مصراع اول و دسته دیگر، مصراع دوم را می‌خوانند.

ذکر یا کاشف الکرب

ذکر «یا کاشفَ الکَرْبِ عنْ وَجهِ الْحُسَین اِکْشِفْ کَرْبی بِحَقِّ أَخیکَ الحُسَین» به عنوان ذکر توسل به حضرت عباس علیه‌السلام مشهور شده و گاه توصیه می‌شود که این ذکر به تعداد ۱۳۳ مرتبه گفته شود.

اماکن و بناهای مربوط به حضرت عباس علیه‌السلام

در ایران و عراق مکان‌هایی وجود داراد که در طول زمان مورد احترام مردم واقع شده‌اند و مردم برای ادای نذورات و هدایای خود به آن مکان رفت‌وآمد می‌کنند و معتقدند که در صورت توسل و نذر، حاجت آنها روا می‌شود.

حرم حضرت عباس علیه‌السلام

محل دفن حضرت عباس در شهر کربلا در ۳۷۸ متری شمال شرقی حزم امام حسین علیه‌السلام قرار دارد و یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان است. حد فاصل حرم حضرت عباس و حرم امام حسین را بین الحرمین می‌نامند.

به نظر بسیاری از مورخان، حضرت عباس علیه‌السلام در محل شهادتش در کنار نهر علقمه دفن شده است؛ زیرا امام حسین علیه‌السلام بر خلاف دیگر شهدا، پیکر او را از محل شهادتش جابه‌جا نکرد و نزد سایر شهدا نبرد.

دلیل اینکه امام بدن حضرت عباس را به خیمه‌ها نبرد، درخواست خود حضرت عباس و یا عدم توانایی امام در جابه‌جا کردن بدن حضرت عباس به دلیل جراحات وارد شده به بدنش نبود، بلکه امام می‌خواست که برادرش صاحب مرقد و حرمی جداگانه باشد.

مقام کف العباس

مقام کف‌العباس نام دو مکان است که گفته می‌شود دست‌های حضرت عباس علیه‌السلام در این دو نقطه از تن جدا شد و به زمین افتاد. این دو مکان، در قسمت شمال شرقی و جنوب شرقی بیرونِ حرم حضرت عباس علیه‌السلام و در ورودی دو کوچه بازار مانند قرار دارند. در این دو مکان نمادهایی درست شده که زائران آنجا را زیارت می‌کنند.

قدم‌گاه‌، سقاخانه و سقانفار

قدمگاه: به گزارش خلخالی قدمگاه‌های مختلفی در کشور به نام حضرت عباس علیه‌السلام وجود دارد که مردم همواره برای ادای نذورات و برآورده شدن حاجت‌های خود به این مکان‌ها می‌روند و اعمال عبادی خود را در آنجا انجام می‌دهند، از جمله می‌توان به قدمگاه سمنان، هویزه، بوشهر و شیراز اشاره کرد.

سقاخانه: یکی از نماد‌های مذهبی شیعیان است. سقاخانه‌ها فضاهای کوچکی‌اند که در معابر عمومی برای آب‌دادن به رهگذران، به انگیزۀ کسب ثواب ساخته می‌شوند. در فرهنگ شیعی سقاخانه یادآور سقایت حضرت عباس علیه‌السلام در واقعه کربلا است. از این رو سقاخانه‌ها به نام‌ امام حسین و حضرت عباس علیهم‌السلام مزین می‌شوند.

سَقَّانِفار: سَقَّانِفار یا ساقی‌نِفار یا سقّاتالار نام بناهای سنتی منطقه مازندران در ایران است که برای برگزاری مراسم عزاداری مذهبی و ادای نذر استفاده می‌شود. این بناها عموماً در مجاورت یک مکان مذهبی مانند مسجد، تکیه و حسینیه ساخته می‌شوند. سقانفار‌ها به حضرت عباس علیه‌السلام منتسب هستند و برخی به آنها «ابوالفضلی» می‌گویند.

نمایش چهره حضرت عباس علیه‌السلام

در فرهگ عمومی شیعیان نقاشی‌هایی وجود دارد که با عنوان چهرۀ عباس بن علی شناخته می‌شوند. این تصاویر در هیئت‌های مذهبی و تکیه‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به نظر بسیاری از مراجع تقلید، نسبت دادن این تصاویر به او را نمی‌توان به آسانی پذیرفت. آنها با وجود اینکه عنوان کرده‌اند نصب این تصاویر در هیئت‌های مذهبی و تکیه‌ها، در صورتی که موجب عمل حرامی یا بی احترامی نشود، اشکال شرعی ندارد، اما توصیه کرده‌اند که از نصب این تصاویر خودداری شود.