سیزده آبان، از سند بردگی تا انقلاب دوم

سیزدهم آبان در تقویم ایران، با نام روز ملی مبارزه با استکبار جهانی شناخته می شود. در این روز مهم اتفاقات مهم و سرنوشت سازی رخ داده است که بعضی شناخته شده اند و درباره برخی کمتر صحبت شده است. در اینجا به سه اتفاق تاریخی این روز اشاره می کنیم.

1. تبعید امام خمینی (ره) به ترکیه، 13 آبان 1343

امام خمینی (ره) پس از اطلاع از تصویب طرح کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی، به تاریخ 4 آبان 1343 در منزل خود سخنرانی کرد و با تشریح پیامدهای قانونی شدن این طرح، به مردم، ارتش، علما و... هشدار داد. پس از این سخنرانی، نوار آن در سراسر ایران پخش شد و حتی بر اساس اسناد ساواک، از رادیوی عراق نیز پخش گردید. پس از پخش گسترده این سخنرانی و اعلامیه دیگری از امام خمینی (ره)، مأموران حکومت پهلوی در شب 13 آبان 1343 به منزل ایشان در قم رفتند و پس از دستگیری، او را به تهران و سپس با هواپیمای نظامی به ترکیه تبعید کردند.

در سخنرانی امام خمینی (ره) درباره کاپیتولاسیون آمده است: ... قانونی در مجلس بردند؛ در آن قانونْ اولاً ما را ملحق کردند به پیمان وین؛ و ثانیاً الحاق کردند به پیمان وین [تا] مستشاران نظامی، تمام مستشاران نظامی امریکا با خانواده هایشان، با کارمندهای فنی شان، با کارمندان اداری شان، با خدمه شان، با هر کس که بستگی به آنها دارد، اینها از هر جنایتی که در ایران بکنند مصون هستند! اگر یک خادم امریکایی، اگر یک آشپز امریکایی، مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پا منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلوی او را بگیرد! دادگاههای ایران حق ندارند محاکمه کنند، بازپرسی کنند، باید برود امریکا! آنجا در امریکا اربابها تکلیف را معین کنند!

2. کشتار دانش آموزان تهرانی، 13 آبان 1357

سیزده آبان ۵۷ بود. دانشجویان و دانش آموزان، مانند روزهای پیش، در دانشگاه تهران اجتماع کرده بودند و با شعارهای توفنده و مشت های گره کرده، جنایت های رژیم منفور پهلوی را محکوم می کردند و خواهان برپایی حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) بودند. عده ای از جوانان در کنار نرده های دانشگاه و عده ای دیگر در زمین چمن دانشگاه، علیه رژیم شعار می دادند. این وضعیت تا ظهر ادامه داشت، که ناگهان، گلوله های قساوت دژخیمان شاه، فضای پیرامون دانشگاه را در تاریکی فرو برد. بیش از شصت تن از دانش آموزان، به خاک و خون کشیده شدند. به همین مناسبت، این روز را روز دانش آموز نامیدند، تا برای همیشه چراغی فرا راه دانش آموزان عزیز کشورمان باشد و روحیه ی ظلم ستیزی و عدالت خواهی را در آنان، هماره زنده نگه دارد.

3. تسخیر سفارت آمریکا در تهران، 13 آبان 1358

با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 دولت آمریکا دست از مداخله در امور ایران برنداشت و تمام امکانات و ارتباطات خود را به کار گرفت تا انقلاب نوپای ایران را شکست داده و یا حداقل در آن انحرافی ایجاد کند. لذا در طول ۹ ماه یعنی از ۲۲ بهمن ۵۷ تا ۱۳ آبان ۵۸ حرکت‌های توطئه آمیزی در جای جای کشور به راه انداختند. از آنجایی که در این وقایع دست آمریکا به گونه‌ای کاملا آشکار دیده می‌شد، دانشجویان پیرو خط امام رحمة‌الله‌علیه با الهام از اعلام مواضع و سخنان امام که در ماه‌ها و هفته‌های منتهی به سیزده آبان طلاب و دانشجویان را به هوشیاری در برابر آمریکا فرا می خواند، در اقدامی بزرگ و بی‌نظیر به تسخیر جایی دست زدند که کانون نشر تمامی پارازیت‌های منفی‌ای بود که در آن مقطع زمانی به فضای سیاسی و اجتماعی افکنده می‌شد.

دانشجویان چهار دانشگاه تهران، شهید بهشتی، صنعتی شریف و امیرکبیر، با تشکیل جلسه‌ای به برنامه‌ریزی برای تصرف سفارت پرداختند. صبح روز ۱۳ آبان 1358 گروهی از دانشجویان که در خیابان آیت‌الله طالقانی به‌سوی دانشگاه تهران در حرکت بودند، هنگامی که به جلوی دَر اصلی سفارت آمریکا رسیدند، عده‌ای با باز کردن زنجیر دَر ورودی و عده‌ای دیگر از بالای دیوار وارد سفارت شدند. ورود دانشجویان به داخل سفارت با مقاومت سه ساعته تفنگ‌داران آمریکایی روبرو شده و آن‌ها اقدام به پرتاب گاز‌ اشک‌آور کردند که در این درگیری به دو گروه آسیبی نرسید. دانشجویان تا ساعت ۱۸ طی سه بیانیه‌ای که از طریق بلندگو برای مردمی که بیرون از سفارت جمع‌شده و با دادن شعار به تظاهرات مشغول بودند، اعلام کردند که ساختمان اصلی تا ساعت ۱۵ به تصرف کامل درآمد.