سنگ حدید با طرح وان یکاد

Hematite

«وَ إِن یکادُ الَّذِینَ کفَرُ‌وا لَیزْلِقُونَک بِأَبْصَارِ‌هِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکرَ‌ وَ یقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ وَ مَا هُوَ إِلَّا ذِکرٌ‌ لِّلْعَالَمِینَ»؛ و آنان که کافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزی نمانده بود که تو را چشم بزنند، و می‌گفتند: «او واقعاً دیوانه است.» و حال آنکه [قرآن‌] جز تذکاری برای جهانیان نیست.                                                                                سورۀمبارکۀ قلم، آیۀ ۵۱-۵۲

شأن نزول

گفته‌اند این آیه درباره چشم‌زدن پیامبر از ناحیۀ عده‌ای از مخالفان نازل شده است (موسوی آملی، سردرنوشته‌های قرآن، ص۴۸؛ نقل از: کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۶۷). بعضی از مفسران گفته‌اند: معنای آیه این است که وقتی ذکر (قرآن) را از تو می‌شنوند با کینه و خشم به تو نظر می‌کنند، به‌طوری که می‌خواهند با همان نگاه تیزشان تو را بکشند.

«و یقولون انه لمجنون و ما هو الا ذکر للعالمین»؛ نسبت دیوانگی به پیامبر دادند در هنگامی که قرآن را از او می‌شنیدند، دلیل بر این است که می‌خواسته‌اند بگویند قرآن از القائات شیطان و جن است.

دلالت بر چشم‌زخم و دفع آن

بنابر نظر برخی از مفسران، مراد از ازلاق به ابصار، چشم‌زدن است، که خود نوعی از تأثیرات نفسانی است و دلیلی عقلی بر نفی آن وجود ندارد، همچنین حوادثی دیده شده که با چشم‌زدن منطبق است، و روایاتی هم بر طبق آن وارد شده است (طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۳۸۸ و ۳۸۹).در برخی کتاب‌های روایی و دعایی خواندن و نوشتن آیه «و ان یکاد» را برای دفع چشم‌زخم حسودان و بدخواهان مفید دانسته‌اند. به‌عنوان نمونه از حسن بصری روایت شده است که: «دوای درد چشم‌زخم، خواندن آیه «و ان یکاد» است (موسوی آملی، سردرنوشته‌های قرآن، ص۴۸).

جایگاه آیه «و ان یکاد» در فرهنگ عامه

و إن یکاد، از پر کاربردترین آیات قرآنی در زندگی مردم ایران قرار دارد. بسیاری از مردم این آیه را به‌عنوان محافظی در برابر چشم‌زخم استفاده می‌کنند. و به منظور دور کردن چشم‌زخم بر سر در خانه‌ها، نصب می‌گردد. استفاده از آیه «و ان یکاد» به‌عنوان کتیبه تزیینی برای سر در ورودی منزل رواج دارد و در میان کتبیه‌های سر درهای منازل، آیه «و ان یکاد» بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است (محمدی، رجبی، بررسی کتبیه‌ها، ص۱۹-۲۸). همچنین حکاکی آن بر روی نگین انگشتر و گردنبند و دستبند به دلیل مزیت‌هایی که در عرف جا افتاده است، کاربرد بسیاری دارد.