چفیه

چپیه

چفیّــه

چَفیّه )چپیه یا کوفیّه به عربی) پارچه‌ای ساده و بی‌ریا که بوی خاک و یک رنگی می‌دهد، اهل دل در جبهه‌ها به آن آچار فرانسۀ جبهه می‌گفتند.

چفیه یکی از بخش‌های پوشاک سنتی عربی است. «کوفیه» دستمال بزرگی است که عرب‌ها از آن به عنوان سربند یا پوشش سر استفاده می‌کنند و معمولاً از پنبه و یا کتان ساخته می‌شود تا از سر، چشم و دهان آنان در برابر آفتاب و شن محافظت کند. کوفیه را با رشته‌ای به نام «عقال» بر سر می‌بندند که در مجموع کوفیه و عقال نامیده می‌شود. در زبان عربی خوزستانی به اين دستمال «چفیه» و «اعگال» می‌گویند.

در دوران جنگ نيز رزمندگان کشورمان از چفیه به عنوان نماد مقاومت استفاده می‌کردند تا جایی که در تاریخ 30 شهریور 89 با خبر شدیم که علي‌رضا عامري با اشاره به آغاز هفته دفاع مقدس اظهار داشت: آيين‌نامه ثبت اشياي خاص دفاع مقدس مانند «سربند» و «چفيّه» تدوين شده است. شایان ذکر است که همه ساله در مراسم مختلف از جمله روز‌ ارتش عرب‌های ایران با لباس محلی و چفیه سفید «الغتره» و «عقال» رژه می‌روند.

این چنین به نظر می‌رسد که چفیه در بین جوانان به نماد حرکت‌های جنبشی تبديل شده است. مثلاً در کشورهای عربی چفیه را بر سر و گردن جوانان مصر، تونس، شیعیان بحرین و دیگر کشورها دیده‌ایم. در میان این کشورها فلسطین نماد مقاوت کشورهای اسلامی چفیه را فراوان استفاده می‌کند.

نام‌های دیگر کوفیه (چفیه)

چفیه با نام‌های الغتره، الشماغ، حطه و مشده نیز شناخته می‌شود. برخی از ترک‌ها معتقدند کلمه «شماغ» برگرفته از کلمه ترکی (YASMAK) «یاسماک» به معنای چیز‌ بسته شده، گرفته شده است. این در حالی است که عرب‌ها قبل از هم‌جواری با ترک‌ها از چفیه استفاده می‌کردند. در برخی کشورهای شمال جزیره عربی چفيّه به نام‌هاي «کوفیه» یا «حطه» نیز نامیده می‌شود. نام‌گذاری حطه در بلاد شام (شامات) مرسوم‌تر است. در حالی که در منطقۀ جزیرۀ عربی، اردن و عراق كاربرد كلمۀ «شماغ» متداول‌تر است. در روسيه نيز چفيّه را با نام «عرفاتكا» مى‌شناسند.

نحوۀ بستن چفیه

چفیه در بین عرب‌ها به اشکال متفاوتی بسته می‌شود. اغلب به شکل مثلث تا شده و روی سر قرار می‌گیرد و بر آن عقال گذاشته مي‌شود. عقال برای نگه داشتن کوفیه بر سر است. در بین عرب‌های عراق و هم‌چنین عرب‌های ایران در خوزستان به غیر از قرار دادن «عقال» روی کوفیه آن را به شكل ديگري و بدون عقال نیز بر سر قرار می‌دهند، به این صورت که چفیه را به شکل مثلث روی سر گذاشته و دو طرف چپ و راست آن را به صورت بر عکس یعنی طرف سمت راست چفیه را به سمت چپ سر و طرف سمت چپ آن را به سمت راست بر سر تا مي‌كنند. 

نوعی بستن چفیه نیز در بین اماراتی‌ها متداول است که آن را دور سر تابانده و از پشت گردن یک ضلع از مثلث تشکیل شده را بیرون نگه می‌دارند. این سبک بستن در بین عرب‌های ایران مخصوصاً در بین عرب‌های خوزستان مشاهده می‌شود. در کشورمان به غیر از عرب‌های هم‌وطن، کرد‌ها و بلوچ‌ها نیز از چفيّه استفاده می‌کنند.

رنگ‌های چفیه

تفاوت رنگ و نقوش در پوشش‌ها، بيان‌گر باورها و آداب و رسوم در ميان اقوام و در عين حال تجلي گوشه‌اي از هنرهاي سنتي و صنايع دستي آنها است. اگر به ترکیب رنگ پرچم‌های این کشورها دقت کنیم تشابه رنگی زیادی با رنگ‌های به کار رفته در چفیۀ آنها می‌بینیم. رنگ مشکی با مستطیل یا مربع‌های روی چفیه بیشتر در بین عراقی‌ها، فلسطینی‌ها و عرب‌های ایران مرسوم است که در خوزستان به این نوع چفیه، چفیۀ «بگعه» می‌گویند.

چفیۀ دیگری وجود دارد که فقط از رنگ سفید تشکیل شده است و آن را «الغتره» می‌خوانند که معمولاً از چفیه‌های نقش‌دار هم‌چون «شماغ» سبک‌تر است. چفیه‌اي به رنگ آبی نیز که در عراق، بوستان و شادگان دیده می‌شود در خوزستان «امجوته» نام دارد.

ورود چفیه در ویترین‌های اروپا

چفیه را هم‌اکنون می‌توانیم در اکثر کشورهای جهان دور گردن بسیاری از دختران و پسران و هم‌چنین در اکثر ویترین‌ کشورهای غربی و فستیوال مُد لباس ببینیم. پشت ویترین فروشگاه‌هاى معروف لباس در بازارهای لباس غرب، براى تزیین مانكن‌هاى پلاستیكى از انواع چفیه‌ها استفاده شده حتي شاهد فروش چفیه‌هايی با رنگ سیاه و سفید هستيم كه با مبالغ بسيار بالایی عرضه مي‌شوند. در کشور ما نیز چند سالی است که استفاده از این پوشش زیبا را در بین دختران و پسران شاهدیم. می‌توان گفت استفاده از چفیه بعد از خوزستان به دلیل عرب‌نشین بودن اين استان در بین جوانان پایتخت نیز  بسيار رواج دارد.

اما در جنگ تحمیلی چفیه از نظر بچه‌های جبهه و جنگ معنای دیگری داشت و برای آنان قابل احترام بود.

میدان جنگ، اسلحه، فشنگ، سیم خاردار و هزاران وسایل دیگر در یک میدان نبرد چیز عادی به حساب می‌آید، اما در میان این همه وسیله، چفیه در 8 سال دفاع مقدس، خود را به همه نشان داد و از جایگاه خوبی برخوردار شد.

تکه پارچه‌ای سفید که نخ‌های سیاه آن را راه راه نشان می‌داد، چیزی فراتر از یک اسلحه، و برای بچه‌های جبهه و جنگ شناخته شده بود.

چفیه یادگار کسانی است که در دل شب در مقابل متجاوزان تا دندان مسلح ایستادند و در حال حاضر در میهمانی خدا به سر می‌برند.

کاربردهای چفیه

• چفیه در دل شب سجادۀ نماز عشق بود.
• زیرانداز در هنگام استراحت و ملحفه در هنگام خواب.
• در زیر آفتاب شدید و خواب غیلوله سایبان بود.
• در هنگام شناسایی منطقه و جنگ‌های چریکی نقاب می‌گشت.
• در هنگام نیاز، بند اسلحه، کمربند و فانسقه‌ای بود.
• صبح و ظهر و شام سفره می‌شد.
• هنگام حمام، حوله می‌شد.
• هنگام گرما عرق گیر و هنگام سرما شال کمر بود.
• به عنوان بهترین کولر قابل دسترس در مناطق بود. وقتی خیس بود و به سوی خلاف جهت باد، بهتر از کولر گازی عمل می‌کرد. (البته بیشتر به نحوۀ کار کولرهای آبی شبیه بود)
• محافظ گرد و خاک بر روی صورت بود.
• هنگام نبرد همچون شال بر گردن بسیجی می‌درخشید، اما زمانی که عملیات تمام می‌شد چفیه خون آلود بود و آن بسیجی شهید.
• زمانی که منطقۀ جنگی به شیمیایی آلوده می‌گشت، پارچۀ نمناکی بود جلوی بینی.
• چفیه در زمزمه‌های دل شب میزبان اشک‌های عاشقان بود.
• پیش بند آرایشگاه‌های صلواتی.
• در موقع لزوم طناب بود.
• هنگام مجروح شدن برانکارد.
• به هنگام زخمی شدن، باند زخم بود.
• هنگام دستگیری دشمن، دستبند و چشم بند می‌شد.
• وسیلۀ آتل بندی مجروح.
• تور ماهیگیری در کنار اروندرود و در هنگام گرما بادبزن و... .
• وقتی قرار بود رزمنده‌ها کارهای سنگین انجام بدهند به عنوان دستمال قدرت به دور کمر می‌بستند.
• وقتی دشمن بمباران شیمیایی می‌کرد، در نبود ماسک ضدگاز، چفیۀ خیس بهترین عملکرد محافظتی را داشت.
• در مراسم‌ها و عزاداری‌ها به خصوص در ماه‌های محرم و رمضان رزمنده‌های اسلام به جای دستمال اشک از چفیه استفاده می‌کردند.
• گاهی حکم بقچه و ساک دستی رزمنده‌ها را داشت.
• بعضی از رزمندگان که تیز و زرنگ بودند، در اوقات فراغت با چفیه ماهیگیری می‌کردند.
• در دسترس‌ترین کفن برای پیکرهای قطعه‌قطعه شده شهدای والامقام بود.
• اگر نیاز به صافی و تصفیۀ آب بود از چفیۀ تمیز برای این کار استفاده می‌شد.
• اگر غذای گرم در دسترس بود از چفیه به عنوان دستگیره برای برداشتن ظرف غذای داغ استفاده می‌شد.
• دور کنندۀ حشرات سمج و موذی به خصوص در چادرهای استراحت بود.
• به عنوان دستمال مرطوب برای پیشانی افراد تب‌دار استفاده می‌شد.
• در زمان دندان درد برای بستن صورت استفاده می‌کردند.
• و... .

 آری شما کدام وسیله را سراغ دارید که آن‌قدر ساده باشد ولی در عین حال این همه کار انجام دهد؛ چفیه پارچه ساده‌ای بیش نیست، ولیکن می‌تواند سمبل ساده زیستی باشد. همان طور که رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله  خامنه‌ای مدظله‌العالی با استفاده از این وسیلۀ مقدس ما را به گذشته ایثارگران دفاع مقدس نزدیک‌تر می‌سازد.

عظمت و قداست چفیّه از زبان بزرگان

يکي از مادحين قم نقل مي‌کند که يکي از روحانيون به آقاي جوادي آملي مي‌گويد: چرا شما در نماز جمعه اسلحه به دست مي‌گيريد، حالا که ديگر زمان صلح است و آيت الله جوادي آملي در پاسخ مي‌گويند: «مادامي که رهبر انقلاب چفيّه بر گردن دارند، ما نيز اسلحه به دست مي‌گيريم.»

چند سالي است که حضرت آقا علاوه بر گردن انداختن چفيّه، در انتهاي همۀ جلسات عمومي و خصوصي، در ديدار با مردم، مسئولان،‌ نخبگان،‌ شعرا و... چفيّه را اهدا مي‌کنند و اين نشان دهنده اين است که ايشان رواج فرهنگ بسيج و روحيۀ بسيجي را نيز لازم و ضروري مي‌دانند و خود نيز در کلام و عمل در اين راه پيش قدم شده‌اند.

سردار شهید حاج قاسم سلیمانی سال 1395 در کنگرۀ شهدای استان گیلان با اشاره به سیرۀ رهبر معظم انقلاب در همراه داشتن چفیه که نماد ایثار و مقاومت محسوب می‌شود، اظهار کرد: «این عظمت، احترام و قداست فرهنگ ایثار و شهادت است که موجب شده است ولی فقیه ما که برجسته‌ترین شخصیت این نظام و فقیه جامع الشرایط است، در جلسات رسمی و غیررسمی و در دیدار روسای جمهور کشورها چفیه را به عنوان نماد جنگ، دور گردن خودشان بیندازند و همیشه حائل جسم خودشان کنند. چفیه اگرچه یک پارچه است، اما از آنجایی که نماد فرهنگ ایثار و شهادت است، دارای عظمت و احترام و قداست است و نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی به چفیه نگاهی مقدسانه است؛ همانطور که ما یک پارچه را به حرم ائمه اطهار متبرک می‌کنیم و به چشم خود می‌کشیم و با خود همراه می‌کنیم.»

خاطرۀ محسن رضایی از لباس رزم رهبر انقلاب

دکتر محسن رضایی در بیان اینکه مقام معظم رهبری نوعاً از چفیه در زمان حضور در جبهه‌ها و مانورهای نیروهای مسلح استفاده می‌کردند یادآور شدند که: حضرت آقا در مانور شهادت که در زمان جنگ به خلیج فارس تشریف آورده بودند با لباس سپاهی و چفیه روی عرشه ناو حضور یافتند که باعث روحیۀ مضاعف رزمندگان دفاع مقدس شده بود.

همچنین ایشان در طول دوران دفاع مقدس نیز که در جبهه ها حضور می‌یافتند عمدتاً از لباس نظامی و چفیه استفاده می‌کردند و پس از پایان جنگ نیز سپاه پاسداران پنج مانور بزرگ را برنامه‌ریزی کرد که به تصویب فرمانده کل قوا رسانده بود که در سال 74 اولین مانور تحت عنوان مانور بزرگ عاشورا در منطقه عمومی ساوه برگزار شد که معظم له برای نخستین بار از بسیجیان و سپاهیان به شكل سواره سان دیدند.

در آن مانور تانک‌ها از مقابل معظم له رژه رفتند که حقیقتاً مانور جالب توجهی بود، خاطرم هست از فرماندهانی كه سوار بر تانك از مقابل حضرت آقا رژه رفتند، سردار شهید «احمد كاظمی» بود.

رضایی با بیان اینکه پیشنهادات مختلفی برای اینکه فرمانده کل قوا با چه لباسی در مانور عاشورا (سال 74) شركت کنند ارائه شد که در نهایت ایشان به ابتكار خودشان با چفیه در آن مانور حضور یافتند و از آن موقع چفیه جزو لباس حضرت آقا شد و چفیه معنویت مضاعفی یافت.

در آن مانور که در تنگۀ هرمز و خلیج فارس بود، مقام معظم رهبری با لباس رزم و چفیه شرکت کرده بودند.

در شرایط سیاسی اردیبهشت 76 در منطقه حضور معظم له بازتاب وسیعی داشت و گفتنی‌های فراوانی از آن حضور وجود دارد.

دکتر رضایی در پاسخ به اینكه چرا شما پس از دوازده سال لباس رزم به تن كرده‌اید اظهار داشت: «افتخار من این است كه یك بسیجی‌ام و در هفتۀ بسیج این لباس را پوشیدم كه بگویم اگر كشورمان تهدید شود، من جزء اولین نفرات هستم كه برای دفاع از اسلام و وطنم در خط مقدم حاضر خواهم شد.»