سنگ عقیق

Agate

تاریخچه
واژه عقیق از اسم رودخانه‌ای به نام آگات در شبه جزیره سیسیل مشتق شده است. احتملاً از بستر این رودخانه در ایام قدیم قلوه سنگ‌های عقیق به دست می‌آمده است. انواع عقیق به صورت نیمه شفاف و مات با رنگ‌های بی نظیر از معادن استخراج می‌شود. سنگ عقیق در طیف رنگی سفید تا خاکستری در طبیعت یافت می‌شود. انواع سنگ عقیق زرد، قرمز، سبز و آبی روشن از محبوب‌ترین سنگ‌ها در جواهرسازی هستند. عقیق یک سنگ با ترکیبی نزدیک به کوارتز است که سختی آن یک دست نیست؛ یعنی گاهی نرم است و گاهی سخت. به طور کلی عقیق سنگی با خواص بسیار است که در روایات نیز بسیار به آن اشاره شده است.

عقیق‌هایی که در گذشته از معادن آلمان استخراج می‌شدند، دارای رنگ‌های قرمز، صورتی و قهوه‌ای بوده و بین این لایه‌ها گاهی نیز نوارهای خاکستری رنگ دیده می‌شود. این معادن امروزه قابل استفاده نیستند.

عقیق‌های برزیلی برای حکاکی بسیار مناسب هستند. در کشورهای چین، هندوستان، مالاگاسی، مکزیک و نقاط مختلف آمریکا نیز معادن مهم عقیق وجود دارد.

از زمان‌های بسیار دور عقیق رنگ می‌شده، از سه هزار سال پیش مصری‌ها از عقیق تراش داده شده برای ساختن مهره، نگین انگشتری و تزیین ظروف استفاده می‌کردند.

 جمع‌آوری کاسه‌های عقیق در میان درباریان اروپا در دوره رنسانس مرسوم بود. در بسیاری از موزه‌های اروپا از جمله لوور نمونه‌های خاصی از آن موجود است.

قطعات عقیق که لایه بالایی آن‌ها سفید و لایه پایینی سیاه رنگ است را انیکس (Onyx) می‌نامند (انیکس در زبان یونانی به معنای ناخن بوده و به علت نیمه شفاف بودن این کانی به آن اطلاق شده است).

کانی شناسی عقیق

این سنگ از کانی‌های کوارتزی و با ضریب سختی بالایی است. عقیق اصل در مقابل خط و خراش مقاومت بسیار خوبی دارد. در جواهرسازی و مبحث کانی شناسی، الماس با سختی 10 بالاترین درجه سختی را داراست. گرافیت نیز با ضریب سختی 1 در انتهای جدول قرار دارد و به لحاظ سختی بسیار آسیب‌پذیر است. بر اساس این معیار ضریب سختی سنگ عقیق 7 بوده و از کانی‌های بسیار مقاوم محسوب می‌شود. جنس کانی عقیق از سیلیسیوم نیمه شفاف بلوری است. در ایران باستان، عقیق را با نام «دُر کوهی» می شناختند، چرا که زیبایی خیره کننده عقیق همچون دُر بی‌همتا می‌ماند. در طبیعت از رسوب جریان آب در سنگ‌های سیلیسی یا سنگ‌هایی که دارای سیلیکات هستند، عقیق تشکیل می‌شود. این سنگ زیبا در لابه‌لای سنگ‌های دیگر و به خصوص در خلل سنگ‌های آذرین سطحی به وجود می‌آید. سنگ عقیق طبیعی دارای ناخالصی زیادی است.

خواص انگشتر عقیق

نوع مردانه یا زنانه بودن انگشتر در خواص آن تاثیری ندارد. قلوه عقیقی که مورد تراش قرار می‌گیرد می‌تواند به ده‌ها نگین تبدیل شود که هر یک از آنها می‌تواند در زیور مردانه و یا زنانه مورد استفاده قرار گیرد. اگر بخواهیم در خصوص انگشتر مردانه و یا زنانه تفاوت قائل شویم، این امر در جنس رکاب آن می‌باشد نه در جنس نگین که نقره و یا طلا باشد. نقره خاصیت ضدعفونی دارد که امروزه در علم نانو فناوری روکش‌های نقره بدین منظور تولید می‌گردند و در خصوص طلا که برای خانم‌ها بسیار توصیه شده، گرم نگه داشتن بدن می‌باشد. رنگ گوهرها به ترکیب شیمیایی آن بستگی دارد. عقیق در اصل به رنگ سفید می‌باشد (ترکیب شیمیایی Sio₂ خالص) در صورتی که یک یا چند عنصر به طور مثال آهن با ظرفیت یونی مختلف Fe²⁺ یا Fe³⁺ و درصد متفاوت که در شبکه کریستالی یک کانی می‌نشیند، باعث ایجاد رنگ‌های مختلف در عقیق می‌گردد که معمولا درصد بسیار ناچیزی از حجم کل گوهر را شامل می‌گردد. تغییر رنگ تأثیری در خصوص خاصیت گوهر ندارد ضمن این که صحبت از خاصیت گوهرها باید با دقت کامل و رفرنس کافی باشد، چرا که کلاهبرداری و خرافات در این خصوص بسیار زیاد است. در علم زمین شناسی پزشکی خاصیت یک کانی یا سنگ به ترکیب شیمیایی آن بستگی دارد و همیشه این تأثیر مثبت نیست. به طور مثال گالن با ترکیب شیمیایی PbS یک ترکیب سُربی بوده که سرب یک عنصر سنگین برای بدن انسان و در صورت ازدیاد آن در بدن باعث شکل گرفتن سرطان می‌گردد. از جمله خواص اشاره شده برای عقیق (عقیق، انواع کوارتز و جاسپر دارای یک فرمول شیمیایی هستند و تفاوت آنها در نحوه تبلور می‌باشد) آرامش بخشی و ایجاد تعادل عصبی (به علت وجود خاصیت پیزوالکتریسیته در بلور کوارتز) می‌باشد.

عقیق یمن، عقیق ایران، برزیل و هر عقیق دیگری از هر کشور دیگری از نظر شیمیایی تفاوتی در ترکیب ندارند و از نظر کیفی و خاصیت، برخی از معادن ایران بسیار بهتر از عقیق یمن هستند. احادیثی در خصوص عقیق یمن گفته شده که این امر به برند سازی این عقیق کمک نموده و در غیر این صورت از نظر علمی هیچ تفاوتی بین عقیق یمن و عقیق سایر کشورها نیست.

بهترین معادن

به طور کلی منابع این سنگ روی کره زمین فراوان می‌باشد، ولی ایران یکی از کشورهایی است که بالاترین مقدار منابع این گوهر در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف در آن وجود دارد. شهرستان نمین که در اردبیل قرار دارد از جمله بزرگترین معادن این کانی در جهان است. همچنین در خراسان و اطراف مشهد نیز کوه‌ها و معادن غنی بسیاری یافت می‌شود. این سنگ‌های قیمتی و تزییتی در کشورهای دیگری چون یمن، هندوستان و چین وجود دارد.

تشخیص سنگ عقیق اصل به طور خلاصه

* با آتش نمی‌توان آن را سوزاند.

* روی شیشه خط می‌اندازد.

*انگشتر عقیق یمنی در مقابل نور اشکالی همچون حباب یا کندوی زنبور از خود نشان می دهد (همیشگی نیست).
* اشیاء نوک تیز روی آن اثری ندارد و ردی نمی‌اندازد، مگر اینکه درجه سختی آن اشیاء بسیار بالا باشد.

*با توجه به سختی بالای این کانی ، به سادگی نمی‌توان روی سنگ‌های عقیق را خراش داد. با یک پارچه زبر روی نگین انگشتر عقیق خود را مالش دهید. اگر به آسانی روی عقیق خش ایجاد شد، این گوهر اصل نیست.

*دمای عقیق اصل کاملاً متضاد با دمای فصل است. جالب است بدانید که سنگ عقیق اصل در فصل تابستان خنک بوده و در فصل زمستان دمایی گرم دارد. سنگ های مصنوعی عقیق با تغییرات دمای محیط، تغییر دما می‌دهند و هم‌دما با محیط هستند.

*عقیق اصل دارای رگه‌های سوزنی، ابری، نقطه‌ای و یا شبیه به پر پرنده می‌باشد. این رگه‌ها تفاوت زیادی با رگه‌های ایجاد شده مصنوعی در عقیق غیر اصیل دارند، به طوری که جذابیت و زیبایی رگه‌های عقیق اصل و دارای اصالت واقعاً خیره کننده است.

عقیق اصل در مقایسه با عقیق مصنوعی دارای وزن بیشتری است. دو سنگ یکسان عقیق با اندازه و ابعاد یکسان را در دست بگیرید، سنگ سبک‌تر مصنوعی و غیر اصل است.

نحوه نگهداری و شارژ

این نگین به ‌دلیل بافت کوارتزی خود به اندازه سنگ ‌فیروزه حساس نمی‌باشد؛ یعنی موقع شست‌وشوی معمول ظروف یا استحمام می‌توانید آن را همراه داشته باشید، با این حال بهتر است این گوهر را کمتر در معرض مواد شوینده، تغییرات دما و ضربه قرار دهید.

برای شارژ و تقویت خواص عقیق هم کافی است آن را ۲ ساعت در آب زلال قرار دهید و بعد به اندازه چند دقیقه زیرتابش مستقیم نور آفتاب بگذارید.

تنوع رنگی عقیق

عقیق انواع مختلفی دارد که بیشتر ما با انواع قهوه‌ای مایل به قرمز یا نهایتاً مشکی آن آشنا هستیم، درحالی‌که عقیق جزو متنوع‌ترین سنگ‌های زینتی به‌شمار می‌رود. عقیق‌ آبی، قهوه‌ای، توده‌ای، سلیمانی، سبز و سرخ از انواع عقیق هستند. عقیق زرد هم یکی از رایج‌ترین انواع عقیق بین ما ایرانی‌هاست که با عنوان شرف‌الشمس خرید و فروش می‌شود، درحالی‌که این نام دعای حک شده روی آن است نه خود عقیق. این نوع عقیق معادن فراوانی دارد به همین دلیل چندان گران قیمت نیست. عقیق سبز و آبی هم از انواع دیگر عقیق هستند که ممکن است بعضی فکر کنند با زمرد و فیروزه اشتباه گرفته می‌شود.

از کجا عقیق بخریم؟

متأسفانه در کشور ما تعداد مراکزی که برای تعیین اصالت و قیمت سنگ و جواهرات وجود دارد، بسیار کم است. معمولاً هریک از مراکز فروش براساس معیارهای خود، قیمت سنگی یا جواهری را که می‌خرید، تعیین می‌‌کنند. خوشبختانه در مرکز زمین‌‌شناسی دانشگاه تهران، واحدی فعال است که برای سنگ‌‌ها و جواهرات قیمتی شما از جمله عقیق، شناسنامه اصالت سنگ صادر می‌کند. بهترین مراکز فروش عقیق تهران، راسته تکیه دولت بازار است. شاید بد نباشد بدانید که بیشتر جواهرفروشی‌های تهران، سنگ‌های مورد نیاز خود را از این بازار تهیه می‌‌کنند. بعضی از مغازه‌های این راسته تک‌فروشی هم دارند. بازار سنگ شهری ری، نیشابور، خراسان رضوی و قزوین هم از دیگر بازارهای عرضه معتبر عقیق هستند. عقیق جزو سنگ‌های نیمه‌قیمتی خرید و فروش می‌شود.

چطور اصالت عقیق را بفهمیم 

برای اینکه بدانید عقیقی که می‌خرید اصل است یا نه، بهترین راه، توجه موقع خرید است. بهترین راه چاره هم این است که برای خرید به مغازه یا فردی مراجعه کنید که روی او شناخت دارید و مطمئن هستید خودش هم شناخت خوبی درباره سنگ‌ها دارد. عقیق اصل رگه‌های نقطه‌ای، سوزنی، ابری و پَر مانند دارد. حتی ممکن است این رگه‌ها از رنگ دیگری هم باشد. رگه‌های ایجاد‌شده در عقیق‌های مصنوعی ساختگی بوده و مثل رگه‌های معدنی، طبیعی و دلنشین نیست. اگر دو عقیق داشته باشید، یکی اصل و یکی مصنوعی، عقیقی که سنگین‌‌تر است، اصل و سنگ سبک‌تر مصنوعی است. عقیق فقط ۳درجه سختی‌اش از الماس کمتر است، بنابراین مقاومت سنگ آن باید بالا باشد و با یک ضربه کوچک نشکند یا ترک برندارد. اگر انگشتری یا گردنبندی خریده‌اید که نگین آن با یک ضربه کوچک خش برداشته، متأسفانه احتمال تقلبی‌بودن آن زیاد است. اگر موقع خرید، فروشنده بیش از حد با ظرافت و حساسیت نسبت به سنگی که به شما نشان می‌‌دهد برخورد کرد، همین مسئله هشدار خوبی برای توجه بیشتر شما خواهد بود. عقیق اصل، طبیعت متضاد با فصل دارد؛ تابستان خنک و زمستان گرم است، در صورتی که نوع صنعتی آن متناسب با تغییرات دما تغییر می‌کند. عقیق قرمز طرفداران بسیاری دارد و نمونه طبیعی آن کمتر از بقیه انواع آن است. بعضی مراکز عقیق اصل را حرارت می‌دهند و بعد رنگ سرخ بعضی فلز‌ها مانند زنگ آهن را به آن تزریق می‌‌کنند. تشخیص این نوع عقیق کار هر کسی نیست و نیاز به ابزار و تخصص دارد.

پاکسازی سنگ عقیق

در خصوص بحث پاکسازی عقاید مختلفی وجود دارد. عده‌ای معتقد هستند که این کار هیچ جنبه علمی ندارد و عده‌ای دیگر خصوصاً افرادی که کار انرژی درمانی و مراقبه انجام می‌دهند، اعتقاد دارند که قرار دادن گوهر در نمک دریایی، آب چشمه، آب روان، دفن کردن زیر خاک، قرار دادن روی خاک و در معرض آفتاب گذاشتن روش‌های پاکسازی گوهرها از انرژی‌های منفی و پلیدی‌ها هستند که هر یک از افراد انتخاب و دستوری برای نحوه پاکسازی دارند. در علم زمین شناسی بحث نگه‌داری کانی‌ها (گوهر ها) وجود دارد که باید کانی‌ها از آغشته شدن با مواد شیمیایی نظیر روغن‌ها، اسیدها، شوینده‌ها و… دور نگاه داشته شوند. البته هر کانی روش خاصی دارد، به طور مثال زمرد برای براق شدن و بهسازی رنگ در روغن خاصی قرار گرفته و با روش خاصی بعد از مدت زمان حداقل 24 ساعت روغن از سطح زمرد زدوده می‌شود.

چگونه سنگ عقیق را براق کنیم

این امر با پولیش دادن صورت می‌پذیرد. در واقع کانی که پولیش داده شود و یا به اصطلاح برخی صیقل داده شود براق می‌شود که روش‌های مختلفی نظیر استفاده از سنباده‌های خاص در زمان تراش و توسط یک دستگاه دوار (با سرعت بالا)، سکمنت‌های نمدی با استفاده از خمیر جلا و مایع شوینده و در مقیاس صنعتی با استفاده از دستگاه تامپلر و پودرهای خاص که مش بندی (سایز) خاصی دارند و طی پروسه‌ای چند ساعته و تعویض مش پودرهای مورد استفاده در حجم بسیار بالا پولیش داده می‌شوند و هر چه کیفیت پودر و زمان پولیش مناسب‌تر باشد میزان براقی نگین بهتر خواهد بود (زمان مناسب طولانی‌تر شدن زمان کار دستگاه نیست بلکه زمانی است که لایه سطحی گوهر به اندازه کافی ساییده شد).

فضایل عقیق در روایات

۱- اولین سنگی که ایمان آورد!

پیامبر اکرم به امام علی علیه‌السلام فرمود: «ای علی! انگشتر را در دست راست کن تا از مقربان الهی باشی. حضرت علی علیه‌السلام پرسید: چه انگشتری را در دست کنم؟ پیامبر فرمود: عقیق قرمز؛ زیرا اوّلین کوهی بود که به وحدانیّت خداوند، به نبوت من و به وصی بودن تو یا علی و امامت فرزندان تو و اینکه بهشت برای محبان تو و شیعیان فرزندانت است، اقرار کرد».

امام صادق (ع) فرموده: «دوست دارم که هر مؤمنی پنج انگشتر را در دست داشته باشد (یکی از آنها) عقیق است و آن مخلص‌ترین نگین‌ها برای خدا و ما اهل بیت است».

۲ – اولین سنگ ولایت مدار!

حضرت رضا علیه‌السلام فرموده‌اند: «در روز غدیر، خداوند ولایت علی علیه‌السلام را بر آسمان‌های هفت گانه و سپس بر کوه‌ها عرضه داشت. اولین کوه‌هایی که به ولایت اقرار نمودند، سه کوه عقیق، فیروزه و یاقوت بودند».
۳ – ثناگوی الهی!

شخصی خدمت امام معصوم عرض کرد: فدایت شوم! چه نگینی بر روی انگشتر بگذارم؟ حضرت فرمود:« ای بشیر! چرا از استفاده عقیق قرمز و زرد و سفید غافلی؟ زیرا این سه، سه کوه در بهشت هستند؛ عقیق قرمز بر در خانه رسول خدا و عقیق زرد بر در خانه فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها و سفید بر در خانه امیرمؤمنان علیه‌السلام در بهشت سایه افکنده است و همه‌ی این خانه‌ها یکی است و به راستی این سه کوه، خدا را تسبیح و تقدیس و تمجید می‌گویند و برای دوستداران خاندان پیامبر آمرزش می‌طلبند».

۴ – معراج!

پیامبر اکرم در خصوص شب معراج می‌فرمایند: «آن قدر به پروردگار نزدیک شدم که نزدیک‌تر از آن قابل تصور نیست. خداوند در آنجا با من میان دو کوه عقیق سخن گفت».

خواص عقیق در احادیث

• سنگ عقیق برای درمان بیماری‌های چشمی، سردردها، گرفتگی عضلانی، دردهای ستون فقرات و کمر استفاده می‌شود. این کانی دارای خاصیت پیشگیری از خونریزی‌های شدید است و در معالجه انواع ورم‌های کلیه و روده کمک‌کننده است. برای درمان بیماری‌های پوستی و آکنه، سنگ عقیق اصل را در بالای ناحیه آسیب دیده به صورت دورانی برای چند دقیقه حرکت دهید. تمرکز امواج ساطع شده از عقیق در درمان پا درد و دردهای استخوانی موثر است.

• بسیاری عقیق را سنگ اجابت دعا می‌نامند. در دست داشتن انگشتر عقیق به معنی این است که صاحب انگشتری دعایش رد نمی‌شود.
• در باور مذهبی و روایت اسلامی انگشتری عقیق، فقر را از صاحبش دور می‌کند.
• انگشتر عقیق را در سفرها دست کنید تا از خطر ایمن بمانید. عقیق در دوری از گزند و دفع بلا به کار می‌رود.

• فقرزدایی؛ امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند: «دستی که در آن این گوهر باشد، بسیار عجیب است که از درهم و دینار (پول) خالی باشد»؛ همچنین حضرت رضا علیه‌السلام فرموده‌اند که: «این نگین، فقر را از بین می‌برد و دست کردن آن، نفاق را دور می‌کند» و نیز فرموده‌اند که: «کسی که این انگشتر را در دست کند، فقیر نمی‌گردد».
• وسعت رزق و روزی؛ امام باقر علیه‌السلام فرموده‌اند: «هر کس یکی از انواع آن را در دست کند و شیعه‌ی اهل بیت نیز باشد، به جز خیر و خوبی و وسعت در رزق نمی‌بیند و بی‌نیاز از مردم خواهد شد».
• افزایش ثواب؛ امام علی علیه‌السلام فرموده‌اند: «دو رکعت نماز با این انگشتر، برابر با هزار رکعت نماز است که بدون این انگشتر خوانده می‌شود».
• تسریع در اجابت دعا؛ امیرمؤمنان علی علیه‌السلام فرموده‌اند: «دستی محبوب‌تر از دستی که در آن، این گوهر باشد، به سوی خدا برای دعا بلند نشده است» و همچنین امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند که: «خداوند دوست می‌دارد دستی که در دعا به سوی او بلند می‌گردد، در آن دست از این انگشتر باشد».
• ایمنی از بلایا؛ امام علی علیه‌السلام فرموده‌اند: «این انگشتر مایه‌ی برکت خواهد بود و ایمنی از بلاها خواهد آورد».
• عاقبت به خیری؛ پیامبر اکرم فرموده‌اند: «کسی که انگشتر عقیق در دست کند، عاقبت به خیرخواهد شد».
• دوری از عذاب به شرط حبّ علی بن ابیطالب علیه‌السلام؛ امام کاظم علیه‌السلام فرموده‌اند: «خداوند به خودش قسم یاد کرده است که هرگز دستی را که این انگشتر را پوشیده، عذاب نمی‌کند، به این شرط که ولایت علی علیه‌السلام را داشته باشد».