سنگ حدید با شمایل سید علی خامنه ای

Hematite

سید علی حسینی خامنه‌ای )زاده ۱۳۱۸ش) دومین رهبر جمهوری اسلامی و از مراجع تقلید شیعه در ایران است. او پیش از انتخاب به سمت رهبری در سال ۱۳۶۸ش، دو دوره رئیس جمهور و مدتی نیز نمایندۀ مجلس شورای اسلامی بوده است. منصب امامت جمعه تهران از سوی امام خمینی نیز از مناصب شرعی اوست. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از روحانیون موثر مشهد به شمار می‌رفت.

اندیشه‌‌های آیت‌الله خامنه‌ای در قالب مجموعه‌ای مفصل به نام حدیث ولایت جمع‌آوری شده، کتاب‌های متعددی نیز به صورت موضوعی از سخنان و پیام‌های مکتوب وی گردآوری و منتشر شده است. چندین اثر مکتوب شامل تألیف و ترجمه از آیت الله خامنه‌ای منتشر شده که طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن مفصل‌ترین کتاب تألیفیو صلح امام حسن مشهورترین ترجمۀ اوست.

مخالفت صریح با قمه‌زنی و برخی شکل‌های عزاداری و تحریم توهین به مقدسات اهل‌سنت از فتاوای معروف و مؤثر او در جهان اسلام به شمار می‌رود. اصطلاحات تهاجم فرهنگی، بیداری اسلامی و اقتصاد مقاومتی از مفاهیمی است که در پی سخنرانی‌ها و تأکید‌های ایشان وارد ادبیات سیاسی و اجتماعی ایران شده است.

آیت‌الله خامنه‌ای علاقمند به ادبیات است و با سبک‌های ادبی آشناست. او اشعاری نیز سروده و تخلص «‌امین‌» را برگزیده است. مطالعۀ کتب معتبر تاریخی بخشی از برنامه مطالعاتی دائمی وی است، به طوری که به مباحث و موضوعات تاریخ معاصر احاطه دارد.

تولد و نسب

سید علی خامنه‌ای در ۲۹ فروردین ۱۳۱۸ش (۲۸ صفر ۱۳۵۸ق/۱۹ آوریل ۱۹۳۹م) در خانواده‌ای روحانی در مشهد زاده شد.

پدرش سید جواد خامنه‌ای (درگذشته ۱۳۶۵ش) از مجتهدان عصر خود بود که در نجف متولد شد و در کودکی همراه خانواده‌اش به تبریز مهاجرت کرد و پس از آن در حدود سال ۱۳۳۶ق به مشهد رفت. او پس از مدتی به نجف رفت و بعد از تکمیل تحصیلات خود نزد علمای بزرگی همچون میرزا محمدحسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی و پس از کسب اجازۀ اجتهاد به ایران بازگشت و در مشهد اقامت گزید. او ضمن تدریس دروس حوزوی، امامت مسجد صدیقی‌های بازار مشهد (مسجد آذربایجانی‌ها) را بر عهده گرفت. او همچنین از امامان جماعت مسجد جامع گوهرشاد بود.

خدیجه میردامادی (۱۲۹۳-۱۳۶۸ش) مادر آیت الله خامنه‌ای، زنی زاهد، مقید به احکام شرعی، آشنا به آیات قرآن، احادیث، تاریخ و ادبیات خوانده شده است.

جد اعلای سید علی خامنه‌ای، سید محمد حسینی تفرشی است و نسب‌ وی به سادات افطسی می‌رسد. شجرۀ وی به سلطان العلماء احمد، معروف به سلطان سید احمد می‌رسد که با پنج واسطه از اخلاف امام سجاد علیه‌السلام است.

جدش سید حسین خامنه‌ای (حدود ۱۲۵۹-۱۳۲۵ق) از علمای مشروطه‌خواه و شاگرد عالمانی چون سید حسین کوه کمری، فاضل ایروانی، فاضل شربیانی ، میرزا باقر شکی و میرزا محمدحسن شیرازی بود. او پس از بازگشت از نجف به تبریز، به تدریس در مدرسۀ طالبیه مشغول شد و امام جماعت مسجد جامع تبریز را بر عهده گرفت.

محمد خیابانی، روحانی مبارز و مجاهد عصر مشروطه، شاگرد و داماد سید حسین خامنه‌ای بود.

سید محمد خامنه‌ای (۱۲۹۳-۱۳۵۳ق) مشهور به پیغمبر، عموی آیت الله خامنه‌ای از شاگردان آخوند خراسانی و شریعت اصفهانی بود و از رجال طرفدار مشروطه به شمار می‌رفت.

آیت الله سید هاشم نجف‌آبادی (میردامادی) (۱۳۰۳-۱۳۸۰ق)، جدّ مادری آیت الله خامنه‌ای از شاگردان آخوند خراسانی و میرزا محمدحسین نائینی، از مفسران قرآن و امام جماعت مسجد گوهرشاد بوده است. او در پی اعتراض به کشتار مردم در مسجد گوهرشاد در دورۀ رضاشاه به سمنان تبعید شد. نسب آیت الله خامنه‌ای از طرف مادر به محمد دیباج فرزند امام صادق علیه‌السلام می‌رسد.

تحصیل

سید علی خامنه‌ای تحصیل را در چهار سالگی از مکتب‌خانه و با فراگیری قرآن کریم آغاز کرد و همزمان با دوره دبستان، یادگیری قرائت و تجوید قرآن را نزد برخی قاریان مشهد شروع کرد. همزمان با سال‌های پایان دبستان، تحصیلات مقدماتی حوزوی را نیز آغاز نمود. وی پس از اتمام دورۀ دبستان، تحصیل علوم دینی را در مدرسۀ سلیمان خان ادامه داد و دورۀ سطح را در مدرسۀ نواب گذراند. وی بخشی از مقدمات و سطح را نیز نزد پدر خود آموخت. همزمان با تحصیلات حوزوی، دبیرستان را تا سال دوم متوسطه ادامه داد.

در سال ۱۳۳۴ش، در درس خارج فقه آیت الله سید محمدهادی میلانی حاضر شد. وی در سال ۱۳۳۶ش طی سفر کوتاهی همراه خانواده به نجف رفت و در دروس مدرسان بنام حوزه علمیۀ نجف شرکت کرد، ولی به دلیل عدم تمایل پدر برای اقامت در آن شهر به  مشهد بازگشت و یک سال دیگر در درس آیت الله میلانی حاضر شد و در سال ۱۳۳۷ش عازم حوزه علمیۀ قم شد.

آیت الله خامنه‌ای در سال ۱۳۴۳ش به دلیل عارضۀ بینایی پدر و برای کمک به وی، از قم به مشهد بازگشت و بار دیگر در جلسات درس آیت الله میلانی حضور یافت که تا سال ۱۳۴۹ش ادامه داشت.

تدریس

سید علی خامنه‌ای از ابتدای حضور در مشهد، به تدریس سطوح عالی فقه و اصول (رسائل، مکاسب و کفایه) مشغول شد و برای عموم مردم جلسات تفسیر برگزار کرد. از سال ۱۳۴۷ش تدریس درس تخصصی تفسیر را برای طلاب علوم دینی شروع کرد. این دروس و جلسات تفسیر تا سال ۱۳۵۶ش و قبل از دستگیری و تبعید به ایرانشهر ادامه داشت. جلسات تفسیر در سالیانی از دورۀ ریاست جمهوری و پس از آن نیز ادامه داشت. پس از رسیدن به رهبری، از ۱۳۶۹ش تدریس خارج فقه را آغاز کرد و تاکنون به تدریس ابواب جهاد، قصاص و مکاسب محرمه پرداخته است. این درس همچنان ادامه دارد.

اساتید

سید علی خامنه‌ای در درس‌های مختلف، استادانی داشته است که برخی از آنها عبارتند از:

• سید جلیل حسینی سیستانی، در معالم الاصول.
• سید جواد خامنه‌ای، در شرح لمعه، رسائل، مکاسب و کفایه.
• میرزا محمد مدرس یزدی، در شرح لمعه.
• آیت الله هاشم قزوینی، در رسائل، مکاسب و کفایه.
• آیت الله سید محمدهادی میلانی.
• آیت الله آقا حسین بروجردی.
• امام خمینی.
• آیت الله مرتضی حائری یزدی.
• آیت الله سید محمد محقق داماد.
• علامه طباطبایی.

آثار علمی

آیت الله خامنه‌ای تحقیق و تألیف را از دوران طلبگی آغاز کرده بود و تقریرات دروس استادان خود را می‌نوشت. اندیشه‌‌های او در مجموعه‌ای به نام حدیث ولایت جمع‌آوری شده است. کتاب‌های متعددی نیز به صورت موضوعی از سخنان و پیام‌های مکتوب وی گردآوری و منتشر شده است. فلسطین از منظر آیت الله خامنه‌ای، کتابی است به زبان فارسی، نوشته سعید صلح‌میرزایی‌ حاوی نظرات و سخنان آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران دربارۀ فلسطین است. علاوه بر این چند اثر مکتوب شامل تألیف و ترجمه نیز از وی منتشر شده است.

تألیف

آثار تالیفی آیت الله سید علی خامنه‌ای عبارتند از:

• چهار کتاب اصلی علم رجال
• پیشوای صادق
• از ژرفای نماز
• صبر
• روح توحید: نفی عبودیت غیر خدا
• گزارشی از سابقۀ تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیۀ مشهد

• طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن: مجموعه سخنان آیت الله خامنه‌ای است که در رمضان سال ۱۳۵۳ش در مسجد امام حسن علیه‌السلام مشهد ایراد شده است. این کتاب در اواسط دهۀ ۱۳۵۰ش با نام سید علی حسینی منتشر شد و در اسناد ساواک به تألیف آن توسط آیت الله خامنه‌ای اشاره شده است.

• غناء: این کتاب شامل ۷۶ جلسه درس خارج آیت الله خامنه‌ای درباره غِناء است که در سال‌های ۱۳۷۸-۱۳۸۸ش ارائه شده است. کتاب مذکور نخستین اثر فقهی وی است که به وسیلۀ «دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای»، در سال ۱۳۹۸ش منتشر شده است. وی در این کتاب بین معنای لغوی (مطلق آوازخوانی) و معنای عرفی (آوازخوانی با کیفیت خاص) غناء تفکیک کرده است. از نظر او غنا بر دو گونه حلال و حرام است؛ غنایی حرام است که مشتمل بر باطل بوده و لهوی و گمراه‌کننده عن سبیل الله باشد. او همچنین هر آهنگی که انسان را به سمت بی مبالاتی به دین، به سمت گناه و بی اعتنایی به واجب و تکلیف شرعی بکشاند موسیقی حرام می‌داند.
• انسان ۲۵۰ ساله: کتابی حاوی بخش‌هایی از سخنان پراکنده و برخی از نوشته‌های آیت الله خامنه‌ای دربارۀ زندگی سیاسی امامان شیعه.

ترجمه‌

کتاب‌هایی که آیت الله خامنه‌ای ترجمه کرده عبارتند از:

1. آینده در قلمرو اسلام، نوشته سید قطب.
2. صلح امام حسن علیه‌السلام: پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ، نوشته شیخ راضی آل یاسین.
3. جلد اول تفسیر فی ظلال القرآن، نوشته سید قطب.
4. مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان، نوشته عبدالمنعم النمر.
5. ادعانامه علیه تمدن غرب، نوشته سید قطب.

فعالیت‌های سیاسی اجتماعی

نقطۀ آغازین ورود سید علی خامنه‌ای به فعالیت‌های سیاسی و مبارزه با نظام سلطنتی پهلوی، دیدار او با سید مجتبی نواب صفوی (میرلوحی) در مشهد بوده است. آیت الله خامنه‌ای در بهمن ۱۳۴۱ش و نیز در سال ۱۳۴۲ش، واسطۀ انتقال پیام‌های امام خمینی و آیت الله میلانی بوده است.

آیت الله خامنه‌ای در سال ۱۳۴۲ش در سفری به بیرجند سخنرانی‌هایی علیه حکومت وقت انجام داد و به همین دلیل در ۱۲ خرداد ۱۳۴۲ش/۷ محرم ۱۳۸۳ق دستگیر و در مشهد زندانی شد. پس از آزادی، آیت الله محمدهادی میلانی با او دیدار کرد. او از جمله روحانیونی بود که در ۱۱ دی ۱۳۴۲ش، تلگرامی به آیت الله سید محمود طالقانی، مهدی بازرگان و یدالله سحابی که به دلیل حمایت از امام خمینی زندانی شده بودند، فرستاد.

در همان زمان طلاب خراسانی حوزه علمیۀ قم با هدایت سید علی خامنه‌ای در اعتراض به ادامۀ حصر امام خمینی نامه‌ای به حسنعلی منصور، نخست وزیر وقت نوشته و منتشر کردند که از جمله آنها خود وی و ابوالقاسم خزعلی و محمد عبایی خراسانی بودند.

آیت الله خامنه‌ای در بهمن ۱۳۴۲ش مقارن با رمضان ۱۳۸۰ق برای تبلیغ و تبیین مسائل نهضت اسلامی راهی زاهدان شد. سخنرانی‌های او در مساجد زاهدان باعث دستگیری و انتقال به زندان قزل قلعه شد که در ۱۴ اسفند ۱۳۴۲ش از زندان آزاد شد.

در پاییز ۱۳۴۳ش از قم به مشهد بازگشت.

سید علی خامنه‌ای به همراه کسانی چون عبدالرحیم ربانی شیرازی، سید محمد بهشتی، علی فیض مشکینی، احمد آذری قمی، علی قدوسی، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید محمد خامنه‌ای و محمدتقی مصباح یزدی اعضای «گروه یازده نفر» بودند که با هدف تقویت و اصلاح حوزه علمیۀ قم برای مبارزه با رژیم پهلوی شکل گرفت.

آیت الله خامنه‌ای مدتی در مسجد امیرالمومنین تهران به امامت جماعت پرداخت. در پی دستگیری و تبعید آیت الله سید حسن قمی در فروردین ۱۳۴۶ش که به دنبال سخنرانی ضد حکومت او در مسجد گوهرشاد صورت گرفت، آیت الله خامنه‌ای از آیت الله میلانی خواست به این اقدام اعتراض کند.

در ۱۴ فروردین ۱۳۴۶ش، در مراسم تشییع جنازۀ آیت الله شیخ مجتبی قزوینی دستگیر و در ۲۶ تیر همان سال آزاد شد. اندکی بعد در تهران به ملاقات زندانیان سیاسی رفت.

در پی وقوع زمین‌لرزۀ ویرانگر جنوب خراسان در ۹ شهریور ۱۳۴۷ش، عده‌ای از روحانیون خراسان به سرپرستی آیت الله خامنه‌ای با هدف امداد و ساماندهی کمک‌های مردمی به زلزله‌زدگان، عازم فردوس شدند. او در این مدت در مجالس و منابر و همچنین هیئت‌های مذهبی به فعالیت سیاسی خود ادامه داد. این فعالیت‌ها باعث شد که به اقامتش در فردوس پایان داده شود.

او با آنکه تحت پیگرد بود، با برخی از روحانیون مبارز از جمله سید محمود طالقانی، سید محمدرضا سعیدی، محمدجواد باهنر، محمدرضا مهدوی کنی، مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی و فضل الله محلاتی در مشهد و تهران ارتباط داشت و به رغم اقامت در مشهد در بسیاری از جلسات علما و روحانیون مبارز تهران حضور می‌یافت.

سید علی خامنه‌ای در ۱۳۴۸ش با هدف تبیین مباحث تأثیرگذار در روند مبارزه به ایراد سخنرانی‌هایی در برخی مراکز فعال سیاسی اسلامی در تهران از جمله حسینیه ارشاد و مسجد الجواد تهران دعوت شد.

با درگذشت آیت الله سید محسن حکیم در خرداد ۱۳۴۹ش، آیت الله خامنه‌ای تلاش مضاعفی برای تحکیم مرجعیت امام خمینی به عنوان مرجع تقلید اعلم انجام داد. در دوم مهر  ۱۳۴۹ش دستگیر و مدتی در زندان لشکر خراسان در بازداشت به سر برد.

در مرداد ۱۳۵۰ به ساواک مشهد احضار و مدتی در زندان لشکر خراسان بازداشت شد تا فعالیتی در زمینه جشن‌های ۲۵۰۰ ساله نداشته باشد. پس از آزادی و در همان سال دو بار دیگر نیز بازداشت شد و در بازداشت دوم به اتهام اقدام بر ضد امنیت داخلی به سه ماه حبس محکوم شد. وی پس از آزادی، فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خود را گسترش داد. جلسات درس و تفسیر او در مدرسه میرزا جعفر و مسجد امام حسن و مسجد قبله و نیز در منزلش در مشهد ادامه داشت.

در آذر ۱۳۵۲ش محل اقامه نماز جماعت و جلسات تفسیر خود را به مسجد کرامت انتقال داد. پس از مدتی سازمان‌های امنیتی وقت مانع اقامه نماز جماعت در آن مسجد شدند.

در آبان ۱۳۵۳ش به دعوت آیت الله محمد مفتح در مسجد جاوید تهران به سخنرانی پرداخت. در دی ۱۳۵۳ش دستگیر و به زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری در تهران منتقل شد. در این حبس، اجازه ملاقات نداشت و از وضعیت و محل حبس او اطلاعی به خانواده‌اش داده نشده بود.

او در ۲ شهریور ۱۳۵۴ش از زندان آزاد شد، اما تحت مراقبت مأموران امنیتی بود و اقامه نماز جماعت، سخنرانی، تدریس و جلسات تفسیر وی حتی در منزلش ممنوع شده بود، ‌اما او جلسات تفسیر و فعالیت‌های خود را به صورت مخفیانه پی گرفت.

به دنبال درگذشت علی شریعتی در ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ش، آیت الله خامنه‌ای در بزرگداشت و مراسم ترحیم وی حضور یافت و در پی درگذشت سید مصطفی خمینی فرزند امام خمینی به همراه برخی از مبارزان انقلابی، مراسم ختمی در ۶ آبان در مسجد ملاهاشم برپا کردند.

او از سوی کمیسیون امنیت اجتماعی خراسان به سه سال تبعید در ایرانشهر محکوم شد و مأموران امنیتی در ۲۳ آذر ۱۳۵۶ش به منزلش یورش برده و او را دستگیر کردند و به ایرانشهر انتقال دادند. روز نهم مرداد ۱۳۵۷، ساواک زاهدان دستور داد که محل تبعید وی از ایرانشهر به جیرفت تغییر یابد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران؛ عضویت در شورای انقلاب

پس از مهاجرت امام خمینی به فرانسه، شورای انقلاب در اوایل آبان ۱۳۵۷ش در ایران شکل گرفت و اعضای آن به تدریج توسط امام خمینی انتخاب شدند.

سید علی خامنه‌ای به همراه مرتضی مطهری، سید محمد حسینی بهشتی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، محمدرضا مهدوی کنی، محمدجواد باهنر و اکبر هاشمی رفسنجانی، جزء نخستین اعضای شورای انقلاب بود. او در اواخر دی ۱۳۵۷ش در این جلسات حضور پیدا کرد.

شورای انقلاب تصمیم‌گیری‌های مهمی درباره مبارزه داشت؛ ‌از جمله مذاکره با مقامات حکومت پهلوی و مقامات کشورهای خارجی، تشکیل کمیته استقبال از امام خمینی و معرفی مهدی بازرگان به عنوان رئیس دولت موقت به امام خمینی. آیت الله خامنه‌ای تا پایان فعالیت این شورا در ۲۹ تیر ۱۳۵۹ش عضو ثابت آن باقی ماند.

حضور در سازمان‌های دفاعی و نظامی

در آخر تیر ۱۳۵۸ آیت الله خامنه‌ای به معاونت امور انقلاب وزارت دفاع، و همچنین عضویت کمیسیون وزرای امنیتی که سرپرستی و مسئولان کلیۀ امور انتظامی، نظامی و امنیتی را برعهده داشت، انتخاب گردید. از دیگر مأموریت‌های وی از طرف شورای انقلاب، مسئولیت مرکز اسناد و نیز سرپرستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۳ آذر ۱۳۵۸ بود. در ۵ اسفند ۱۳۵۸ از مسئولیت سرپرستی سپاه پاسداران به دلیل نامزدی در انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی استعفا کرد.

تشکیل حزب جمهوری اسلامی

آیت الله خامنه‌ای در ایام منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن، به همراه سید محمد حسینی بهشتی، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و محمدجواد باهنر برای ایجاد تشکلی انقلابی فعالیت می‌کرد. این تشکل با نام حزب جمهوری اسلامی در ۲۹ بهمن ۱۳۵۷ش رسماً اعلام موجودیت کرد، اما سابقۀ تأسیس آن به جلساتی در مشهد در تابستان ۱۳۵۶ برمی‌گردد.

سید علی خامنه‌ای از تهیه‌کنندگان مرام‌نامه حزب جمهوری اسلامی بوده و در تقسیم‌ وظایف اعضا نیز وظیفۀ تبلیغات حزب را بر عهده گرفت. آیت الله خامنه‌ای عضو موسس و عضو شورای مرکزی حزب بود و در مجموع در دورۀ تأسیس حزب بیشتر نقش تبیینی ایفا کرد و مواضع حزب را به صورت گفتار‌ها و جزوه‌هایی ارائه نمود. او در تأسیس شعبۀ حزب در مشهد نقش داشت و دفتر آن شعبه را در ۲۶ اسفند ۱۳۵۷ش افتتاح کرد.

پس از بهشتی و باهنر، آیت الله خامنه‌ای در شهریور ۱۳۶۰ از سوی شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی به عنوان سومین دبیرکل آن انتخاب شد. در نخستین کنگرۀ حزب در اردیبهشت ۱۳۶۲ش برای دومین بار به دبیرکلی حزب و عضویت شورای مرکزی و شورای داوری حزب انتخاب شد.

وی در طول دوران ریاست جمهوری در جلسه‌های حزب جمهوری اسلامی تهران و شهرستان‌ها شرکت می‌کرد و ضمن تبیین مأموریت‌ها و اهداف حزب به پرسش‌های اعضای دفتر‌ها و شعب و اعضای حزب پاسخ می‌داد.

امامت جمعه تهران

امام خمینی در ۲۴ دی ۱۳۵۸ آیت الله خامنه‌ای را با اشاره به حسن سابقه و شایستگی در علم و عمل، به امامت جمعه تهران&nbs