لیلة الرغائب

شب آرزوها

لَیلَةُ الرَّغائِب یا شب آرزوها، نام نخستین شب جمعهٔ ماه رجب است که در آن امید به بخشش‌های فراوان از سوی خداوند است. براساس روایتی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در این شب فرشتگان به کعبه می‌آیند و از خداوند درخواست می‌کنند شخص روزه‌دار در ماه رجب را ببخشد. دوازده رکعت نماز با کیفیتی خاص بین نماز مغرب و عشاء از اعمال مستحب این شب است.

لیله به معنای شب است و کلمهٔ «رغائب» جمع «رغیبه» به معنای چیزی است که مورد رغبت و میل و نیز به معنای عطا و بخشش فراوان است. بنابراین «لیلة الرغائب» هم می‌تواند به معنای شبی باشد که میل و توجه به آن بسیار است و هم می‌تواند به معنای شبی باشد که در آن عطا و بخشش خدا بسیار است. با توجه به روایتی که در فضیلت این شب نقل شده هر دو معنا درست است (مکارم شیرازی، مفاتیح نوین، ص۶۱۸).

حدیث لیلة الرغایب

حدیث لیلة الرغائب از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده و در کتاب اقبال الاعمال سید بن طاووس آمده است. در این حدیث به جایگاه این شب و اعمال آن اشاره شده است. در این حدیث آمده است این شب را ملائکه، لیلة الرغائب نامیده‌اند. زمانی که یک‌سوم از این شب بگذرد، فرشته‌ای در آسمان و زمین باقی نمی‌ماند، مگر اینکه در کعبه و حوالی آن جمع می‌شوند. خداوند به فرشتگان می‌گوید هرچه می‌خواهید درخواست کنید. فرشتگان گویند درخواست ما بخششِ فرد روزه‌دارِ ماه رجب است. خداوند پاسخ می‌دهد: آن را انجام دادم (الإقبال بالأعمال الحسنة، ج۳، ص۱۸۵).

خدشه در سند حدیث

سید محمد مشکات این حدیث را جزء احادیثی می‌داند که ابن طاووس از کتاب‌های اهل‌سنت وارد کتاب‌های شیعه کرده است (مشکات، مقدمه مناجات الاهیات، ص۳۴). آیت الله فاضل لنکرانی، استحباب نماز لیلة الرغائب را نمی‌پذیرد و تنها انجام آن به امید ثواب را جایز می‌داند (فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج۲، ص۱۷۲).

در کتاب‌های اهل‌سنت نیز این حدیث، ساختگی معرفی شده است. ابن جوزی در کتاب الموضوعات به صراحت این حدیث را جعلی معرفی می‌کند (ابن الجوزی، الموضوعات، ج۲، ص۱۲۵). محی الدین نووی نیز در شرح صحیح مسلم، نماز لیلة الرغائب را بدعتی زشت دانسته که گروهی از علما در رد آن کتاب نوشته‌اند (النووی، شرح صحیح مسلم، ج۸، ص۲۰).

اعمال

در روایت لیلة الرغائب آمده است؛ اولین پنج‌شنبه ماه رجب روزه گرفته شود و در شب جمعه، بین نماز مغرب و عشاء دوازده رکعت نماز اقامه شود که هر دو رکعت به یک سلام ختم می‌شود و در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد، سه مرتبه سوره قدر، و دوازده مرتبه سوره توحید خوانده می‌شود و پس از اتمام دوازده رکعت، هفتاد بار ذکر «اَللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحمّدٍ النَّبّیِّ الاُمِّیِّ وَ عَلَی آلِهِ» گفته می‌شود. پس از آن در سجده هفتاد بار ذکر «سُبّوحٌ قُدّوسٌ رَبُّ المَلائِکَةِ وَ الّروحِ»، و پس از سر برداشتن از سجده، هفتاد بار ذکر «رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ اِنَّکَ اَنْتَ الْعَلِیُّ الْاَعْظَمُ» گفته می‌شود. همچنین نمازگزار باید دوباره به سجده برود و هفتاد مرتبه ذکر «سُبّوحٌ قُدّوس رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرّوحِ» بگوید و سپس می‌تواند حاجت خود را از خداوند بخواهد (ابن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، ج۳، ص۱۸۶).

پیامبر اسلام در فضیلت این نماز فرموده: کسی که این نماز را بخواند، شب اول قبرش خدای متعال ثواب این نماز را با زیباترین صورت و با روی گشاده و درخشان و با زبان فصیح به سویش می‌فرستد. پس او به آن فرد می‌گوید: ای حبیب من، بشارت بر تو باد که از هر شدت و سختی نجات یافتی. میّت می‌پرسد تو کیستی؟ به خدا سوگند که من صورتی زیباتر از تو ندیده‌ام و کلامی شیرین‌تر از کلام تو نشنیده‌ام و بویی، بهتر از بوی تو نبوییده‌ام. آن زیباروی پاسخ می‌دهد: من ثواب آن نمازی هستم که در فلان شب از فلان ماه از فلان سال به‌جا آوردی. امشب به نزد تو آمده‌ام تا حق تو را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دمیده شود و قیامت برپا شود، من سایه بر سر تو خواهم افکند (کتاب المراقبات نوشته حاج میرزا جواد ملکی تبریزی).