عید نوروز

سال نو

نوروز به معنای روز نو، عید اول سال، روز اول فروردین که جشن ملی ایرانیان است، نوروز سلطانی هم می‌گویند. نوروز در زمان‌های قدیم در اول بهار نبود، بلکه در فصول سال می‌گشت و گاه به بهار و گاه به تابستان و گاه به زمستان می‌افتاد. در سال 471 ق به فرمان جلال الدین ملکشاه سلجوقی (465ـ485) حکیم عمرخیام و چند منجم دیگر تقویم جلالی را تنظیم کرده و نوروز را در اول بهار یا نخستین روز برج حمل قرار دادند (محمد معین فرهنگ، ج هشتم، تهران، امیرکبیر، 71، ج4، ص4842).

در ایران باستان دو جشن داشتند، یکی جشن مهرگان در آغاز فصل سرما و جشن نوروز در آغاز فصل گرما که از اول فروردین آغاز می‌شد. و هر دو را به خاطر آغازین روز فصل گرما و یا سرما نوروز می‌گفتند و مدت اجرای جشن‌ها در نوروز چند روز بود (فرهنگ معین، پیشین، به نقل از ابوریحان بیرونی، التفهیم، ص253).

فردوسی شاعر شیرین سخن پارسی گوی، درباره علت نامیده شدن این روز به نوروز چنین می‌سراید:

جهان انجمن شد بر تخت روی فرومانده از فرة بخت اوی

بجمشید برگوهر افشاندند هر آن روز را روز نو خواندند

سرسال نو هرمز فَروَدین بر آسوده از رنج تن دل ز کین

بزرگان به شادی بیاراستند می و جام و رامشگران خواستند

چنین روز فرخ از آن روزگار بماند از آن خسروان یادگار (فردوسی، شاهنامه، چ ششم، تهران، امیر کبیر، 1366، ص28)

فردوسی نیز معتقد است که نوروز آغازین روز پادشاهی جمشید است که شادی و سلامتی را برای مردمان خود نوید داده است و آن را بدان جهت نوروز نامیده‌اند. مورخینی مثل مسعودی نیز نوروز را روز اول بهار و اول فروردین نامیده‌اند که آغاز فصل گرما بعد از سپری شدن فصل سرماست (مسعودی، مروج الذهب، ترجمه پاینده، چ چهارم، تهران، علمی فرهنگی، 1370، ج1، ص554).

یعقوبی نیز درباره نوروز چنین آورده است: «اول سال ایرانیان روز نوروز یعنی روز اول فروردین است که در نیسان و آذار می‌باشد و هنگامی که خورشید به برج حمل درآمده است، این روز عید بزرگ ایرانیان است. دیگر عید مهرگان یعنی روز شانزدهم مهرماه است. در میان نوروز و مهرگان 175 روز یعنی پنج ماه و بیست و پنج روز فاصله است...» (ابن واضح یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ترجمه آیتی، چ هفتم، تهران، علمی فرهنگی، 1374، ج1، ص216ـ217).

در عید بزرگ سال، نوروز (روز اول فروردین و آغازین روز فصل بهار) و مهرگان (در فصل پاییز) بزرگان هدایا تقدیم می‌کردند و هر کس چیزی را که بسیار دوست می‌داشت، هدیه می‌کرد (کریستین سن، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، چ نهم، تهران، دنیای کتاب، 74، ص536).

نخستین روز فروردین، نوروز است که اولین روز سال نو و نام پارسی آن بیان‌کننده این معناست و این روز با وارد شدن آفتاب به برج سرطان آغاز می‌شود. خورشید در مکانی قرار می‌گیرد که نزول باران و برآمدن شکوفه‌ها و برگ آوردن درختان تا هنگام رسیدن میوه‌ها و تمایل حیوانات به تناسل و آغاز نو تا تکامل و (بلوغ نهایی و رسیدن میوه‌ها) طی کند. این بود که نوروز را دلیل پیدایش و آفرینش جهان دانستند و گفته‌اند در این روز بود که خداوند افلاک را پس از آنکه مدتی ساکن بودند به گردش درآورد و ستارگان را پس از چندی متوقف گردانید و خورشید را آفرید و آغاز شمارش از این روز شد و گفته‌اند که خداوند عالم سفلی را در این روز آفرید و کیومرث در این روز به شاهی رسید و نیز گفته‌اند خداوند در این روز خلق (آدم) را آفرید. نقل شده از پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله از ابن عباس که در روز نوروز جامی سیمین که پر از حلوا بود برای پیغمبر هدیه آوردند و آن حضرت پرسید که این چیست؟ گفتند امروز روز نوروز است، پرسید که نوروز چیست؟ گفتند عید بزرگ ایرانیان است. فرمود: آری در این روز بود که خداوند هزاران مردم را پس از مرگشان زنده نمود و بر آنها باران به دستور خدا بارید و روزی است که سلیمان آغاز پادشاهی نموده است. گفته شده که در این روز فیروز (نام فرشته) ارواح را برای آفرینش مردم حرکت می‌داد و فرخنده‌ترین ساعات آفتاب است که در صبح نوروز فجر و سپیده در نزدیک‌ترین نقطه زمین واقع می‌شود و نگاه کردن به خورشید برکت است و نام نوروز به زبان پارسی هرمزد است که اسم خدای تعالی است (چون خداوند در هر لحظه نوآفرین است).

برخی از علمای ایران می‌گویند سبب اینکه این روز را نوروز می‌نامند این است که در ایام تهمورث صابئه آشکار شدند و چون جمشید به پادشاهی رسید، دین را تجدید کرد و این کار خیلی ‌بزرگ به نظر آمد و آن روز را که روز تازه‌ای بود، جمشید عید گرفت. اگرچه پیش از این هم نوروز بزرگ و معظم بود. گفته شده است که خداوند آفرینش جهان را تمام کرد و (زرتشت پیامبر (مجوس) در این روز به پیامبری برگزیده شد).

و ایرانیان این روز را روز قسمت سعادت می‌دانند و روز امید نام نهادند ـ چون در این روز آغاز زنده شدن طبیعت و زندگی هستی است که امید را در دل زنده می‌کند ـ و همچنین گفته شده در این روز شر ابلیس از مردم برچیده شد و هر چوب خشکی سبز شد و مردم گفتند (روز نو) و هر کس در این روز در طشتی جو کاشت، سپس این رسم در ایرانیان پایدار ماند ـ که امروز سبزی در سفره هفت سین می‌چینندـ و... (اقتباس ابوریحان بیرونی، پیشین، ص324).

آداب اسلامی نوروزی

از آداب مهم نوروز طهارت و پاکیزگی است که در اسلام به آن بسیار اهمیت داده شده. امام صادق علیه‌السلام به معلی بن خنیس تعلیم دادند «که چون نوروز شود؛ غسل کن و پاکیزه‌ترین جامه‌های خویش را بپوش و با بهترین بوهای خوش، خود را خوشبو گردان و در آن روز، روزه بدار. پس چون از نماز پیشین و پسین و نافله‌های آن فارغ شوی، چهار رکعت نماز بگذار؛ یعنی هر دو رکعت به یک سلام. و در رکعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره قدر بخوان و در رکعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره کافرون، در رکعت سوم بعد از حمد ده مرتبه سوره توحید و در رکعت چهارم بعد از حمد ده مرتبه سوره فلق و ناس بخوان و به سجده شکر برو».

شاید خواندن سوره قدر در این نماز اشاره به نزول برکات وخواندن معوذتین اشاره به درخواست رفع انواع بدی‌ها باشد.

از دیگر اعمال عید نوروز صله رحم و دیدار با دوستان است که از سوی اسلام و معصومان در روایات و احکام اسلامی مورد توجه قرار گرفته است؛ امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: ارتباط با خویشان، اعمال را پاکیزه می‌کند، دارایی‌ها را افزایش و بلاها را دور می‌کند و مرگ آدمی را به تأخیر می‌اندازد.

از دیگر اعمال عید نوروز برقراری ارتباط خالصانه با خالق هستی و تقاضای تغییر در رفتار و گفتار و تمام احوال با دعای تحویل سال است. بسم الله الرحمن الرحیم: یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبّر اللیل و النّهار، یا محول الحول و الاحوال، حَوِّل حالنا الی احسن الحال.

فقهای بزرگوار اسلام به پیروی از اخبار و احادیث، روزه گرفتن در روز عید نوروز را مستحب دانسته‌اند؛ همچنین عموم فقها غسل کردن در نوروز را مستحب و ممدوح شمرده‌اند.

از دیگر اعمال، خواندن و تکرار ذکر «یا ذالجلال و الاکرام» است.

از اعمال مهم این روز، قرائت هفت سین قرآن است که شامل 7 آیه از قرآن است که با واژه سلام آغاز می‌شود که عبارتند از:

سلام علی آل ابراهیم (سوره صافات، آیه109)؛

سلام قولاً من رب الرحیم (سوره یس، آیه58)؛

سلام علی آل یاسین (سوره صافات، آیه130)؛

سلام علی موسی و هارون (سوره صافات، آیه120)؛

سلام علی نوح فی العالمین (سوره صافات، آیه79)؛

سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین (سوره زمر، آیه73)؛

سلام علیکم بما صبرتم (سوره رعد، آیه24).

البته برخی از مومنان 7 آیه یاد شده را در قدح‌چینی نوشته و با آب باران شستشو می‌دهند و هنگام سال تحویل از آن می‌نوشند.

نوروز و انتظار زیباترین تحول‌ها

انتظار به معنی چشم به راه بودن و امیدواری به آینده‌ای زیباست؛ آینده‌ای نویدبخش و سعادت آفرین، انتظار رهبری موعود که با ظهورش تمام فسادها و بدبختی‌ها از جهان رخت برمی‌بندد و بشر طعم حقیقی خیر و صلاح و آسایش و امنیت را می‌چشد. انتظار فرج منجی حقیقی همان رسیدن به نیکوترین حال‌ها و زیباترین تحول‌هاست.

پس بیایید در لحظه تحویل سال و نوروز جدید، برای فرج منتظر حقیقی دعا کنیم و عاشقانه به انتظارش بنشینیم.

ای دل اگر عاشقی در پی دلدار باش            بر در دل روز و شب منتظر یار باش