فضایل و اعمال ماه شعبان

شعبان معظم

فضیلت ماه شعبان از نگاه احادیث و روایات

رسول خدا(ص) فرمودند: رجب شهر اللّه و شعبان شهری و رمضان شهر امّتی؛ رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است (وسایل الشیعه، ج10، ص480). همچنین فرمودند: شعبان شهری رحم اللّه من أعاننی علی شهری؛ شعبان ماه من است، خدا بیامرزد کسی که مرا به ماه من اعانت کند (همان، ص497).

روزه‌داری در ماه شعبان

 رسول خدا(ص) فرمودند: شعبان ماه من است، هر کس یک روز از این ماه را روزه بدارد، بهشت بر او واجب می‌شود و در برخی احادیث از شعبان به سید و سرور ماه‌ها تعبیر شده است (همان، ج8، ص98).

روایت شده که روزه دو ماه شعبان و رمضان توبه و مغفرت از خداست (کافی، ج4، ص93).

روزی در نزد امام صادق(ع)، ذکر روزه ماه شعبان به میان آمد. حضرت فرمود که در فضیلت روزه شعبان چنین و چنان است. حتّی آنکه مردی مرتکب خون حرام می‌شود پس در ماه شعبان روزه می‌گیرد. به او نفع بخشیده و او آمرزیده می‌شود (بحارالانوار، ج101، ص382، باب9 و ج94، ص71).

و اما در روزه سه روز آخر ماه شعبان برای کسی که تمام آن را روزه نداشته فضیلتی است که برای انسان سزاوار نیست آن را رها کند، صدوق رحمةالله‌علیه از امام صادق(ع) روایت نموده است که هر کس سه روزه آخر شعبان را روزه بگیرد و به ماه رمضان متصل کند، خداوند روزه دو ماه پی در پی را برای او می‌نویسد (المراقبات، ص198). آخر هر ماه اغلب برای اصلاح خود و انجام کارهایی که در طول ماه از دست داده‌ایم است که امید است به نحو احسن از پایان هر ماه به ویژه ماه شعبان به دلیل ارزش آن و ماه بعدی آن یعنی ماه رمضان استفاده کنیم (اقبال الأعمال، ص258).

اعمال ماه شعبان

اعمال زیادی در ماه شعبان وارد شده ولی آنچه از روایات استفاده می‌شود این است که بهترین دعاها و ذکرها در این ماه استغفار است. هر که در هر روز این ماه هفتاد مرتبه استغفار کند، مثل آن است که هفتاد هزار مرتبه در ماه‌های دیگر استغفار کرده است. عمل دیگری که در این ماه سفارش شده، صدقه دادن است، اگرچه به اندازه نصف دانه خرمایی باشد. تا خداوند بدن او را بر آتش جهنم حرام گرداند (همان، ج94، ص72).

عمل دیگر، روزه ماه شعبان است، به خصوص در پنج شنبۀ ماه، ثوابی بسیار دارد. روایت شده که در هر پنج شنبه ماه شعبان آسمان‌ها را زینت می‌کنند، پس ملائکه عرض می‌کنند: خداوندا روزه‌داران این روز را بیامرز و دعای آنها مستجاب می‌شود (وسائل الشیعه، ج10، ص493).

در این ماه صلوات بر محمّد و آل محمد(ص) بسیار سفارش شده و در مجموع این ماه، انجام نماز، روزه، زکات، امر به معروف و نهی از منکر، صدقه بر فقرا و مساکین، نیکی به پدر و مادر و همسایگان و اصلاح بین بستگان سفارش بسیار شده است.

مناجات

یکی از کارهایی که بزرگان و پیشوایان دین در این ماه انجام می‌دادند، مناجات با رب الارباب است؛ از جمله مناجات، مناجات معروف شعبانیه است که از امیرالمؤمنین و فرزندان او است که در ماه شعبان می‌خواندند و آن مناجاتی است که برای اهلش عزیز و گرامی است و برای خاطر آن به ماه شعبان مأنوس می‌شوند، بلکه انتظار آن را می‌کشند و مشتاق آمدن ماه شعبان می‌شوند و در آن مناجات علوم سرشاری در کیفیّت معامله بنده با خدای متعال است که در آن اظهار ادب در طریق معرفت حق و سؤال و دعا و استغفار نسبت به خدای خود بیان شده و استدلالات ظریف و لطیفی که سزاوار مقام عبودیّت برای استحکام مقام امیدواری مناسب حال مناجات است، ذکر کرده و دلالت صریح و روشن در معنای قرب و لقای خداوند و دیدار او تنظیم شده که به آن وسیله شبهات انسان‌ها و شکیّات منکران و وحشت اهل شک و شبهه را برطرف کرده است.

اول شعبان

خداوند در روز اول شعبان به درهای بهشت امر می‌کند که باز شوید و به شاخه‌های درخت طوبی امر می‌کند که شاخه‌هایش را نزدیک این دنیا بیاورد، هر کس دری از خیر و نیکی را در این روز فرا گیرد، هر که نماز مستحبی در این روز ادا کند، هرکه در این روز، روزه بگیرد، هر که میان زن و شوهرش یا پدر و فرزندش یا خویشاوندانش یا مرد و زن همسایه‌اش یا مرد و زن بیگانه صلح برقرار کند، کسی که طلبی از کسی دارد از او کم کند، کسی که قرضی را که صاحبش از بازگشت آن مأیوس شده به یادآورد و آن را ادا کند، کسی که کفالت یتیمی را برعهده بگیرد، کسی که قرآن یا چیزی از آن را بخواند، کسی که خدا را به یاد آورد و نعمت‌های او را بشمارد و او را شکر کند، کسی که مریضی را عیادت کند، کسی که به پدر و مادر یا یکی از آنها نیکی کند، کسی که جنازه‌ای تشییع کند، کسی که مصیبت‌زده را تسلیت گوید، کسی که کار خیر انجام دهد. حتماً به شاخه‌ای از درخت طوبی آویخته می‌شود.

همچنین اگر دری از شرّ و گناه را در این روز فرا گیرد، کسی که در ادای نمازش کوتاهی کند و آن را ضایع کند، کسی که فقیری در نزد او بیاید و او قادر بر تغییر حالش باشد و به وی نرسد ولی او را کمک نکند، کسی که بدکاری از او عذرخواهی نماید، امّا او عذر او را نپذیرد بلکه او را بیشتر از بدی او عقوبت کند، کسی که میان زن و شوهرش، پدر با فرزندش یا میان دو همسایه جدایی اندازد، کسی که بر تنگدستی سختگیری بگیرد، کسی که بر یتیمی جفا کند و به او آزار رساند و همچنین مال او را تباه نماید، کسی که خوانندگی کند و در آن خواندن بر معاصی و گناهان برانگیزند، کسی که کارهای قبیح خود را در جنگ‌ها و انواع ستم‌های خود را بر بندگان بشمارد و بر آنها افتخار کند، کسی که به عیادت مریض خود نرود، کسی که جنازه‌ای را تشییع نکند به دلیل خوار و پست بودن آن فرد در نظرش، کسی که از مصیبت‌زده دوری نماید و به او به خاطر حقارت و کوچکی جفا کند، کسی که پدر و مادر خود یا یکی از این دو را عاق کند، حتماً به شاخه‌های درخت زقّوم آویخته می‌شود، البته منافقین، بیشتر به شاخه‌های او آویخته می‌شوند (مفاتیح الجنان، ص267 و بحارالانوار، ج73، ص357، باب 67 و ج94، ص61)

مولودین ماه شعبان

شخصیت‌هاى بزرگ و ارزشمندی که از ستارگان آسمان ولایت و امامت به شمار می‌آیند در ماه شعبان دیده به جهان گشوده‌اند مانند ولادت با سعادت حضرت اباعبداللّه الحسین(ع) که در روز سوم ماه شعبان اتفاق افتاده و نیز در روز چهارم این ماه ولادت با سعادت حضرت ابوالفضل(ع) رخ داده و در روز پنجم آن ولادت امام سجاد(ع) است. همچنین در پانزده شعبان، ولادت پر برکت قطب عالم امکان، حضرت ولى اللّه الأعظم مهدى موعود اتفاق افتاده است که خداوند به وسیله او به هر مظلومى از اولیاء و انبیاء و اصفیاء خویش از زمانى که پدر ما آدم(ع) به زمین آمده، وعده نصرت فرموده و وعده داده که زمین را پس از آنکه از ظلم و ستم و بى‌عدالتى پر شده، از عدل و داد پر کند.

نیمه شعبان

نیمه شعبان بسیار گرامی و دارای ارزش فراوانی است. از حضرت صادق(ع) روایت است که می‌فرماید از حضرت باقر(ع) از فضیلت و برتری شب نیمه شعبان سؤال شد فرمود: آن شب برترین شب‌ها بعد از لیلة القدر است و در آن شب است که خداوند فضل خود را به بندگان عطا می‌فرماید و آنها را به کرم خود می‌آمرزد. پس در تقرّب جستن به سوی خدا در این شب تلاش کنید. همانا شبی است که خدا قسم یاد کرده به ذات مقدّس خود که سائلی را از درگاه خود دست خالی برنگرداند و نیمه شعبان شبی است که حق تعالی آن را برای ما و امامان در مقابل شب قدر که برای پیامبر(ص) است، قرار داده است (مفاتیح الجنان) پس شایسته است که در این شب به دعا و ثنا و شب زنده‌داری بپردازیم.

آخرین جمعه ماه شعبان

در روایتی آمده که حضرت رضا(ع) در آخرین جمعه از ماه شعبان به اباصلت فرمود: بیشتر شعبان گذشت و این آخرین جمعه آن است، در این باقیمانده ماه تقصیرهای گذشته‌ات را تدارک کن و بر آنچه به کارت می‌آید همّت کن، در دعا و استغفار و تلاوت قرآن بسیار بکوش و از گناهان خویش به سوی خدا توبه کن تا ماه رمضان فرا می‌رسد بر خدا مخلص باشی. امانتی که بر گردن داری ادا ساز، هر کینه‌ای در قلب تو از برادر مؤمنت باشد آن را برانداز و هر گناهی بر تو مانده که مرتکب آن شده‌ای آن را از دل ریشه‌کَن ساز و از خدا پروا داشته باش و بترس و در آشکارا و پنهان بر او توکّل نمای. همان‌گونه که خود فرموده: ومن یتوکّل علی الله فهو حسبه انّ اللّه بالغ أمره قد جعل اللّه لکلّ شی ءٍ قدرا (سوره طلاق، آیه3) یعنی آن کس که بر خدای توکل کند، خدا او را بس است؛ زیرا خداوند امر خود را به انجام رساننده است و برای هر چیز اندازه‌ای قرار داده است.

اللّهم ان لم یکن غفرت لنا فی ما مضی من شعبان فاغفرلنا فیما بقی منه (مفاتیح الجنان، ص272)