کجایید ای شهیدان خدایی

مولانا جلال الدین محمد بلخی

ميراث ادب فارسي آكنده از شعرهاي نابي است كه شاعران در مرثيت شهيدان خصوصاً شهيدان كربلايي سروده‌اند.

مولانا جلال الدين محمّد بلخي (672-604 ق)، شاعر بزرگ قرن هفتم و سرايندۀ غزل‌هاي شورانگيز در غزلي نغز نام و ياد شهيدان كربلايي را كه سرآمد شهيدان همه قرون و اعصارند اين‌گونه گرامي داشته است:

كجاييد اي شهـــيدان خـــدايي؟ بلا جويان دشت كربلايي

كجاييد اي سبك بالان عاشق؟ پرنــده تر زمرغان هوايي

از ديگر شاعراني كه در عين پيروي از مذهب تسنّن با آزادمنشي خاصي به مرثيه‌سرايي دربارۀ شهيدان كربلا پرداخته‌اند، مي‌توان از «سيف فرغاني» متوفي اوايل قرن هشتم هجري نام برد. او با لحني تهييج كننده از دل خستگان ماتم حسين مي‌خواهد كه از صميم قلب بر كشتۀ كربلا بگريند.

اين گريستن جلوۀ زيبايي از تكريم شهيدان را به نمايش مي‌گذارد و در عين حال نمادي است از اندوه وحسرت برپا در گل ماندن خويش و عروج شهداء:

اي قوم در اين عزا بگرييد بر كشتۀ كربـــلا بگرييد

با اين دل مرده خنده تا چند؟ امروز در اين عزا بگرييد

..دل خستۀ ماتــم حســــينيد، اي خسته دلان هلا! بگرييد

در عصر صفوي كه دورۀ رواج شعر شيعي است؛ «محتشم كاشاني» با سرودن دوازده بند معروف:

باز اين چه شورش است كه در خلق عالم است

باز اين چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

راه را براي سرايندگان پس از خود همچون «صباحي بيدگلي» و «وصال شيرازي» و... باز كرد، اگر چه تركيب‌بندهايي كه اينان به تقليد از محتشم سروده‌اند هيچ‌كدام از استحكام و تأثيرگذاري دوازده‌بند او برخوردار نيستند. اما او در اين شعر 96 بيتي به نيكويي از عهدۀ تصويركردن مصائبي كه بر اهل بيت عصمت و طهارت علیهم‌السلام، خصوصاً امام حسين علیه‌السلام و اصحاب و اولاد ايشان وارد شده، برآمده است.

در شعر انقلاب اسلامي كه دو دهه از عمر آن مي‌گذرد، دايرۀ مضامين آن چنان گسترده و متنوع است كه پرداختن به هر مضمون خود بحثي جداگانه و طولاني مي‌طلبد. موضوع‌هايي از قبيل: انتظار فرج، عدالت‌خواهي، انتقاد صريح از رواج دنياطلبي، تأسف و اندوه بر زوال ارزش‌ها و... در شعر انقلاب اسلامي از اهميت و ارزش ويژه‌اي برخوردارند و شاعران انقلاب بيش از هر موضوع ديگر به تصويركردن حادثه خونين عاشورا و ابعاد گوناگون اين ماجراي شگفت‌انگيز تاريخ اسلام پرداخته‌اند و در قالب‌هاي مختلف، اعم از كلاسيك و نو، در احياي فرهنگ عاشورا كوشيده‌اند و شعر آسمانی کجایید ای شهیدان خدایی یکی از این اشعار است که با تغییراتی در بعضی از ابیات، در هیئات مذهبی و در وصف شهدای دفاع مقدس خوانده می‌شود:

کجایید ای شهیدان خدایی

بلاجویان دشت کربلایی

کجایید ای سبک بالان عاشق

پرنده‌تر ز مرغان هوایی

همه رفتند و تنها مانده‌ام من

ز همراهان خود جا مانده‌ام من

به یاد کرخه و فاو و شلمچه

به یاد خاک گلگون حلبچه

گلی گم کرده‌ام می‌جویم او را

به هر گل می‌‌‌رسم می‌بویم او را

گل من یک نشانی در بدن داشت

یکی پیراهن کهنه به تن داشت