دستبند چرمی با طرح پنج تن آل عبا

پنج تن

فضائل پنج تن در قرآن

شهرت پنج تن در آیات و روایات برگرفته از شأن نزول آیۀ تطهیر است. این آیه هنگام گردآمدن پیامبر و اهل بیت ایشان در زیر عبایی نازل شد. مفسّران شیعه و بسیاری از عامّه، اهل بیت پیامبر را در آن زمان منحصر به حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها و شوهر و فرزندانش دانسته‌اند که در این آیه بدان اشاره شده و آنان را به دور از هرگونه پلیدی معرفی کرده است. عناوین آل عبا و آل کسا نیز ناظر به این امر است.

آیاتی که در آنها فضیلت پنج تن استنباط شده است

• آیۀ مباهله (آیۀ 61 آل عمران): در آن از علی علیه‌السلام به نفس پیامبر، از حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها به زن برگزیدۀ خاندان پیامبر و از حسنین علیهماالسّلام به فرزندان پیامبر تعبیر شده است.

• آیۀ اطعام (آیۀ 8 انسان): دربارۀ بخشش امام علی علیه‌السلام و خانواده‌اش نازل شده. طبق احادیث و بنابر نظر مفسران شیعه و برخی از مفسران اهل سنت، حضرت علی علیه‌السلام، حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها و خادم آنان فضه به خاطر شفای بیماری حسنین علیهماالسلام سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، بخشی از غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند و این اخلاص و ایثار ایشان ستایش شده است.

• 
• آیۀ مودت (آیۀ 23 شوری): بر فضیلت اهل بیت پیامبر دلالت دارد و پاداش رسالت رسول خدا را دوستی و محبت اهل بیت علیهم‌السلام می‌داند که در آن مطابق تفاسیر شیعه و اهل سنت، مصداق ذوی القربای (خویشاوندان) پیامبر، علی علیه‌السلام و فاطمه سلام‌الله‌علیها و حسنین علیهماالسّلام بوده و مودّت ایشان اجر رسالت پیامبر قرار داده شده است.

• آیات ۱۹ تا ۲۲ الرحمن: در آنها از علی و فاطمه علیهماالسّلام به دو دریا تعبیر شده است که پیامبر به مثابه برزخی میان ایشان بوده و حسنین علیهماالسّلام چون لؤلؤ و مرجانی هستند که از ملاقات این دو دریا پدید می‌آیند. (مجلسی، ج24، ص97ـ99)

• آیۀ ۳۷ بقره: «فتلقّی آدم من ربّه کلمات»؛ مطابق بعضی روایات عامّه و خاصه در تفسیر این آیه، توسل حضرت آدم علیه‌السلام به انوار خمسه طیبه و خواندن خداوند به اسماء ایشان (کلمات) سبب آمرزش و قبولی توبه وی گردید. در بعضی از این روایات به اشتقاق نام‌های پنج تن (محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین) از اسامی خداوند (محمود و حمید، علی و عالی و اعلی، فاطر و فاطم، محسن و ذوالاحسان و ذوالاسماء الحسنی) با اختلاف تصریح شده است.

در تفسیر و تأویل این آیه و آیۀ 124 بقره؛ «و اذ ابتلی ابراهیم ربّه بکلماتٍ فاتمهّن» علاوه بر تأویل کلمات به پنج تن و تأویل فَأتَمَّهُنَّ به ۹ امام از نسل امام حسین علیهم‌السّلام، مناقب و فضایل عدیده‌ای در شأن آل عبا نقل شده است.

همچنین در آیۀ75 ص؛ «اَسْتَکْبَرْتَ اَم کُنتَ مِن العالین» عالین به خمسه طیبه تأویل شده است.

آیات دیگری نیز مطابق بعضی روایات عامّه و خاصه به مقام پنج تن اشاره دارد که از آن جمله است: آیۀ ۶۹ نساء، آیۀ ۲۴ ابراهیم، آیۀ ۴۳ نحل، آیۀ ۱۳۲ طه، آیۀ ۷۴ فرقان، آیۀ ۲۷ ذاریات، آیۀ ۲۱ طور و آیۀ ۹ حشر.

 مُهر نماز با نام خدا و پنج تن

گذشته از آیات قرآن، در جوامع روایی عامّه و خاصّه، ابوابی در اختصاصات و مناقب پنج تن آمده است. در بعضی از روایات نیز جبرئیل ششمین نفر پس از پنج تن (جَبْریلُ سادِسُنا) خوانده شده است.

احترام و افتخار به پنج تن در کلمات و احتجاجات و خطبه‌های اهل بیت علیهم‌السلام نیز به چشم می‌خورد. در بسیاری از مناشدات و معرفی‌های افتخارگونه که از ائمه ایراد کرده‌اند، تصریح به نام‌های خمسه طیبه به منزله شاخص در اصالت و حسب و نسب اهل بیت وجود دارد.

دوستی پنج تن

در روایتی از پیامبر دربارۀ خویشاوندانی که براساس آیۀ مودت، دوستی آنها واجب شده است، سؤال شد. پیامبر فرمود: مراد از آنها، علی علیه‌السلام و فاطمه سلام‌الله‌علیها و فرزندان آن دو هستند.

فخرالدین رازی با استناد به آیۀ مودت، صلوات تشهد و سیرۀ پیامبر، محبت و دوستی علی علیه‌السلام و فاطمه سلام‌الله‌علیها و فرزندان آنها را واجب دانسته است. از نظر او شکی نیست که پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین عیهم‌السلام را دوست می‌داشت. پیروی از پیامبر براساس آیاتی همچون آیۀ ۱۵۸  اعراف، آیۀ ۳۱ آل عمران و آیۀ ۲۱ احزاب واجب است. بر این اساس، دوستی آنها بر همۀ امت واجب است.

برتری پنج تن بر سایر امامان

برتری و فضیلت پنج تن در میان ائمه چهارده‌گانه به مدد قراین ثابت می‌شود. این قراین همان مناقب مشترک و اختصاصی خمسۀ طیبه است. شهادت امام حسین علیه‌السلام (۶۱ق) که خاتم پنج تن بوده و در ادعیه و زیارات به «خامس اهل العباء» و «خامس اصحاب الکساء» موسوم است، به منزلۀ وفات همۀ پنج تن و از این رو اعظم مصایب تلقّی شده است. این القاب برای علی علیه‌السلام نیز احتراماً به کار رفته است.

در میان پنج تن نیز ترتیب فضیلت و برتری به دلالت بعضی اخبار تا حدودی روشن است. آنچه مسلّم است پیامبر بر سایر پنج تن و امیرالمؤمنین بر فاطمه و حسنین علیهماالسّلام برتری دارند و در افضلیت فاطمه بر حسنین یا بالعکس اختلاف است.