پارچه مخمل

velvet cloth

تاریخچۀ پارچۀ مخمل

هنگامی که نام پارچۀ مخمل به‌گوش می‌رسد همواره حس پارچه‌ای نرم و تجملی را در ذهن تداعی می‌کند. تاریخ تولید و پدید آمدن پارچه‌های مخملی به بیش از چهارهزار سال پیش برمی‌گردد. به‌دلیل ظاهر آراستۀ پارچه‌های مخمل، از آنها در دوخت لباس، مبل و کتیبه استفاده می‌شود. پارچه‌های مخمل در گذشته با نخ ابریشم تولید می‌شد و تنها خانواده‌های ثروتمند از آنها استفاده می‌کردند. پس از پیشرفت در صنعت منسوجات و پارچه، مخمل به جنسی همه‌گیر و در دسترس برای عموم تبدیل شد.

پارچه‌های مخملی امروزه نه‌تنها از ابریشم، بلکه از کتان و الیاف مصنوعی نیز ساخته می‌شود تا هزینۀ تمام‌شده برای خریداران کمتر شود.

پارچه‌های مخملی که امروزه می‌شناسیم، برای نخستین‌بار در ایتالیا و در قرن سیزدهم میلادی مطرح شد، اما اگر بخواهیم دربارۀ پارچه‌های خزدار صحبت کنیم که سرمنشأ پارچه‌های مخمل بودند، باید به جادۀ ابریشم و سرزمین کشمیر برگردیم که بین هند و پاکستان امروزی قرار داشت.

به‌لطف ابریشمی که تجار عرب از‌این‌راه به نقاط گوناگون جهان می‌فرستادند، پارچه‌های مخمل کم‌کم شناخته‌تر شدند. سپس تولید مخمل در دوران رنسانس پیشرفت چشمگیری یافت. در آن زمان، پارچه‌های مخملی معمولاً بر تَن اشراف‌زاده‌ها و خانواده‌های سلطنتی دیده می‌شد.

پارچۀ مخمل از چه موادی و چگونه ساخته می‌شود؟

پارچه مخمل از بافت دو لایه پارچه و تنیدن کرک‌ها بر روی آن به وجود می‌آید. به این صورت که دو پارچه موازی هم با یک فاصله مشخص از هم قرار می‌گیرند و کرک‌ها به صورت عمودی این دو پارچه را به هم می‌بافند. در نهایت یک تیغ از میان این دو پارچه عبور می‌کند و دو لایه پارچه کرک‌دار تولید می‌شود. بعد از این مرحله اصلاح کرک‌ها صورت می‌گیرد و تمام کرک‌ها به یک اندازه کوتاه می‌شوند تا پارچه مخمل مرغوبی تولید شود.

اولین پارچه‌های مخمل در کشور مصر با الیاف کتان تولید شدند که کرک‌هایی حلقوی داشتند و از آن برای لباس‌های درباریان و اشراف‌زادگان استفاده می‌شد. چینی‌ها نیز اولین و تنها تولیدکننده مخمل ابریشمی بودند که برای مدت‌ها راز بافندگی این نوع پارچه را برای خود نگه داشته بودند.

پیش‌تر مخمل‌ها از فیبرهای طبیعی حیوانی مانند ابریشم، پشم یا فیبرهای گیاهی مانند کتان و پنبه طراحی و تولید می‌شدند. مرغوب‌ترین و باکیفیت‌ترین مدل پارچه‌های مخملی، مدل‌هایی هستند که با ابریشم بافته شده‌اند. مخمل‌های ابریشمی در کنار پارچۀ نرم و درخشانی که دارند، بسیار گران‌بها و باارزش‌اند.

در سال‌های اخیر، مخمل‌های مصنوعی که با نایلون، پلیستر و نخ ویسکوز بافته می‌شوند به بازار راه یافته‌اند تا مخمل بیش‌از‌پیش در دسترس عموم قرار بگیرد. مخمل‌های مصنوعی بیشتر در صنعت پوشاک و همچنین وسایل خانه و تزئینات مانند پارچۀ مبلی، کوسن‌ها، پرده‌ها، کتیبه‌ها و... استفاده می‌شوند.

انواع پارچۀ مخمل

مخمل سیزل: در مخمل سیزل برای ایجاد سایه روشنِ طرح مورد نظر، از کرک بازوبسته در بافت پارچه استفاده می‌شود.

مخمل طرح‌دار: مخمل طرح‌دار توسط مواد شیمیایی که اطراف طرح مورد نظر را می‌سوزاند تولید می‌شود. این نوع مخمل فقط بر روی طرح مورد نظر کرک دارد. تصویر زیر مخمل طرح‌دار می‌باشد:

 

مخمل چروک: پارچۀ مخمل چروک با پیچاندن و فشرده شدن توسط دستگاه‌های مختلف مکانیکی تولید می‌شود. این پارچه در سطح خود تیرگی و روشنی‌های بسیاری دارد. تصویر زیر مخمل چروک می‌باشد:

 

مخمل کوبیده: همان‌گونه که از اسمش مشخص است، این نوع مخمل ظاهری کوبیده و له‌شده دارد. هنگامی که پارچه خشک است، از جهات مختلف به تودۀ مخمل فشار وارد می‌شود تا به شکل موردنظر دربیاید. مخمل کوبیده معمولاً نقش‌و‌نگار و درخشندگی مناسبی دارد. تصویر زیر مخمل کوبیده می‌باشد:

 

مخمل ابریشم: نرم‌ترین و زیباترین نوع مخمل، مخمل ابریشم است. لطافت و ریزش آن منحصر به فرد و تماشایی‌ست. برای انواع لباس چین‌دار و ریزش‌دار بسیار مناسب است. تصویر زیر مخمل ابریشم می‌باشد:

 

مخمل برجسته: از این نوع پارچه معمولاً برای روکش مبل و کوسن استفاده می‌شود. این نوع مخمل توسط دستگاه‌های حرارتی که فشار را مطابق طرح به پارچه وارد می‌کنند تولید می‌شود. تصویر زیر مخمل برجسته می‌باشد:

 

مخمل ولور: مخمل ولور یکی از مخمل‌هایی است که وزن نسبتاً بالایی دارد و کرک‌های بافته شده در آن بلندتر از سایر مخمل‌ها است.

مخمل نخی: همان‌طور که از نامش پیداست الیاف به‌کار رفته در آن نخی هستند. این نوع مخمل بسیار سبک است و دوام خوبی دارد و خاصیت کشسانی ندارد.

مخمل کبریتی: پارچه‌ای با ضخامت و دوام بالاست. از پارچۀ مخمل کبریتی در کت‌وشلوار، لباس کودکان، انواع کلاه و… استفاده می‌شود. بافت این نوع پارچه به صورت راه راهِ عمودی است که اندازۀ کرک‌ها در فواصل مشخص کوتاه و بلند می‌شود. بعد از شستشوی این پارچه اگر خطوط عمودی بهم ریخت با استفاده از یک فرچۀ نرم دوباره می‌توان کرک‌ها را به حالت اولیه برگرداند. حفظ کیفیت اولیۀ این پارچه بیش از هر چیز به نحوۀ اتوکشی آن بستگی دارد. تصویر زیر مخمل کبریتی می‌باشد:

 

مخمل براق: این نوع مخمل درواقع نوعی از مخمل کوبیده است که تنها از یک‌طرف به آن فشار وارد شده است.

مخمل صاف و تخت: این نوع مخمل از جنس کتان است، وزن بالایی دارد و به‌راحتی کش نمی‌آید. همچنین درخششی که در مخمل ابریشمی یا مخمل الیاف مصنوعی هست، در مخمل صاف به‌چشم نمی‌خورد.

مخمل کشی: در بافت مخمل کشی از الیاف کش‌دار استفاده می‌شود که پارچه را انعطاف‌پذیر می‌کند.

خواب پارچۀ مخمل

اگر کرک‌های پارچۀ مخمل در جهتی که بافته شده‌اند شانه شوند، مخمل درخشان و یکدست دیده می‌شود و اگر کرک‌ها در جهت مخالف بافت خود شانه شوند، پارچۀ مخمل تیره‌تر به نظر می‌رسد. برخی از پارچه‌های مخمل یکرو هستند یعنی خواب کرک‌ها در یک جهت بافته شده است. پارچه‌های مخمل دورو پارچه‌هایی هستند که کرک‌های آن در دو جهت بافته شده است.

کاربردهای پارچۀ مخمل

پارچه‌های مخمل به دلیل گستردگی طیف الیاف و شیوۀ بافت آنها، مصارف گوناگونی دارند اما عمدۀ مصرف آنها در صنعت پوشاک و دکوراسیون داخلی است.

در صنعت پوشاک از این نوع پارچه به دلیل ضخامت بالا و همچنین کرکی بودنِ آن، که حس گرما را منتقل می‌کند، عموماً در پارچه‌های زمستانی و پاییزه و همچنین برای تولید انواع کفش و کیف و اکسسوری‌ها استفاده می‌شود.

در دکوراسیون داخلی، پارچۀ مخمل یکی از موارد جذاب موجود برای القای حس اشرافیت در محیط است. استفاده از آن برای پرده، مبل، کوسن، کالای خواب، کتیبه و... از مصارف دیگر این پارچه است. پارچۀ مخمل به دلیل درخشندگی و لطافت کم‌نظیری که در بین پارچه‌ها دارد، همواره یکی از سه انتخاب اصلی طراحان دکوراسیون داخلی است.

تفاوت پارچۀ مخمل با پارچۀ جیر

پارچۀ جیر، چرمِ نازک شده است که در مقابل پاره شدن بسیار حساس است، اما پارچه مخمل پارچۀ بادوامی است که کرک دارد.

پارچۀ جیر یا منشأ حیوانی دارد و یا کاملاً مصنوعی است، این در حالی است که پارچه‌های مخمل از الیاف ابریشم و کتان و گاهی پنبه بافته می‌شوند.

مزایای پارچۀ مخمل

بافت نرم و راحت؛ درخشندگیِ جذاب؛ رنگ‌ و الگوهای گوناگون و پرشمار و ظاهری مدرن و امروزی.

خوش‌دوخت بودن و چشم نوازی این پارچه بسیاری از طراحان و خیاطان لباس و کتیبه و پرچم را به سمت استفاده از این پارچه جذب می‌کند.

اتوکشی آسانِ پارچۀ مخمل از ویژگی‌هایی‌ست که هر مشتری هنگام خرید پارچۀ مخمل به آن توجه می‌کند.

چروک‌پذیری پایینِ این پارچه یکی دیگر از فاکتورهای مهم در انتخاب آن برای انواع لباس است.

تنوع بسیار زیاد آن در رنگ و بافت و جنس.

لطافت و نرمی پارچۀ مخمل و راحتیِ آن در تن، باعث می‌شود تا کسی که یک بار لباس مخمل به تن کرده باشد شیفته این پارچه شود.

پارچۀ مخمل نیاز به آسترکشی ندارد و همین نکته آن را نسبت به سایر پارچه‌های مجلسی در اولویت دوخت قرار می‌دهد.

نکاتی در برش و دوخت پارچه‌های مخمل

پارچه‌های مخمل به دلیل سه‌بعدی بودن، دارای سایه روشن هستند. قبل از برش حتماً به خواب پارچه دقت کنید.

هنگام قرار دادن الگو بر روی پارچه، دقت کنید تا تمام قسمت‌های الگو در یک راستا قرار بگیرند وگرنه لباس، رومبلی، پرچم یا کتیبه و... شما دو رنگ می‌شود.

کرک‌های پارچۀ مخمل از لب‌هایی که برش‌خورده‌اند می‌ریزند. به همین دلیل استفاده از قیچی‌های تیز و زیگزاگی هنگام برش می‌تواند به شما کمک کند.

از زدن سوزن‌های غیرضروری برای فیکس کردنِ الگو به پارچۀ مخمل خودداری کنید، زیرا رد آن بر روی پارچه باقی خواهد ماند.

شستشوی پارچۀ مخمل

برای شست‌وشوی پارچه مخمل باید ترجیحاً از صابون حل شده در آب به همراه نرم‌کننده استفاده کنیدو از ساییدن و چلاندن آن خودداری کنید زیرا ممکن است کرک‌های پارچه آسیب ببینند.

برای از بین بردن لکه‌ها از روی پارچۀ مخمل، ابتدا تکه‌ای پارچه آغشته به صابون را برای مدتی روی لکه قرار داده و سپس به‌آرامی روی آن بکشید.

هنگام شستشوی لباس مخمل حتماً آن را پشت‌ورو کرده و داخل ماشین لباسشویی قرار دهید و از آب ولرم استفاده شود.

برای گردگیری و گرفتن پرزهای پرده، لباس، پرچم و کتیبه‌های مخملی، می‌توانید از جاروبرقی با مکشِ پایین و در جهت خواب پارچه استفاده کنید.

هنگام استفاده از ماشین لباسشویی برای شستشوی پارچۀ مخمل، دور گردش ماشین را روی 600 یا 800 دور در دقیقه بگذارید (با دور گردش پایین بشویید) و از خشک‌کن استفاده نکنید.

لباس‌های نمدار را به دقت بتکانید و در هوای آزاد خشک کنید.

پارچه‌های مخمل را زیر نور مستقیم خورشید قرار ندهید. این کار باعث رنگ‌پریدگی و از دست رفتن کیفیت اولیۀ پارچه می‌شود.

اگر کرک‌های پارچۀ مخمل به‌هم ریخت، به کمک یک فرچه آن را به حالت اولیه برگردانید.

 

اتوکشی پارچه‌های مخمل

اتوکشی پارچه‌های مخمل باید از پشت آن و در جهت خواب پارچه باشد.

برای حفظ درخشندگی پارچۀ مخمل، آن را با دمای پایین اتو بزنید.

هنگام اتوکشیِ پارچۀ مخمل، حتماً زیر آن حوله‌ای ضخیم و نرم پهن کنید.

استفاده از اتوی پرسی موجب از بین رفتن ایستاییِ کرک‌های پارچۀ مخمل می‌شود.

هنگام اتوکشی، اتو را به نرمی و با فشار کمِ دست روی پارچه حرکت دهید.

هنگام اتوکشی، استفاده از بُردهای سوزنیِ مخصوص زیر پارچه‌های مخمل می‌تواند به حفظ کیفیت و درخشندگی پارچۀ مخمل شما کمک کند.

 

 

چاپ پارچه مخمل

مخمل به دلیل ویژگی‌های ظاهری منحصر به فرد همیشه مورد توجه طراحان برای چاپ پارچه بوده است و بعد از چاپ بر روی مخمل می‌توان از آن در صنعت پارچه پرده، تابلو تزئینی، پرچم، کتیبه و دیگر صنایع از آن استفاده کرد.

مخمل‌بافی کمابیش هم‌زمان با عهد صفوی  در سه کشور چین، ایتالیا والبته ایران رواج بسیار و شهرتی جهانی یافت و چندین قرن تجارت مفصلی حولِ این پارچه ارزشمند در این سه کشور به راه افتاد.از مراکز عمده و مهم مخمل‌بافی می‌توان به کاشان، یزد، اصفهان، تبریز و مشهد و البته هرات افغانستان اشاره کرد.

هنر سلجوقی، هنر مغولی و هنر صفوی تأثیرات چشمگیری در نقوش روی مخمل‌های ایرانی گذاشتند و از این طریق شاهکارهای بی‌نظیر و بسیار نفیسی از مخمل در ایران خلق شدند که در موزه‌های پارچه و لباس سراسر جهان نمونه‌های آنها را می‌توان دید.

در دورۀ صفوی (1736-1503 میلادی) اصفهان دارای کارگاه‌های مخمل‌بافیِ بسیاری بود که در آنها استادان ماهری از جمله غیاث‌الدین نقش‌بندِ یزدی تحت حمایت دربار به خلق هنر و ثروت می‌پرداختند. همین‌طور در دورۀ بعد با ورود مخمل‌های ابریشمی به این کارگاه‌ها و رشد صادرات این پارچه‌های اعلا به هندوستان، سود سرشاری نصیب اقتصادِ شهرهای ایران می‌شد که متأسفانه از آن رونق دیروزی، دیگر فقط امروز یادی فقط باقی مانده است.

چاپ مخمل با استفاده از جوهرهای سازگار با محیط مسکونی و استاندارد از لحاظ شاخص سلامتی انجام می‌شود و هیچ اثری از آلرژی به واسطۀ رنگ این پارچه‌ها به‌وجود نمی‌آورد.

کتیبه‌ها چه می‌گویند؟

همۀ ما اولین کتیبه‌های مذهبی را در ساختمان اماکن مذهبی به‌ویژه مساجد و بقاع متبرکه دیده‌ایم. کاشی نگاره‌هایی که از احادیث، آیات و اسماء الهی را بر تن خود نشانده‌اند. علاوه بر این برای مقاصد دیگر همچون بیان وقف‌نامه و متولیان این اماکن هم به‌کار رفته‌اند.

ذکر احادیث و روایات و قطعات منظوم و منثور دینی در کتیبه‌ها به مشروعیت  این اماکن، و محبوبیت و جاافتادن مهم‌ترین و کلیدی‌ترین فرازهای دینی کمک می‌کرده است. با پیشرفت زمان، کتیبه‌ها علاوه بر کاشی‌ها، کم‌کم به روی پارچه‌ها آمدند. بافتن پارچه‌های مخمل برای کتیبه و پرچم الهامی ویژه از کتیبه‌های تاریخی است. خیاط خانه‌های بسیاری در دل بازارهای قدیمی برای دوخت انواع کتیبه و پارچه به راه افتادند که در استفاده و رواج کتیبه اثربخش بوده است.

کتیبه‌هایی که معمولاً نذر می‌شدند با ظرافت و دقت فراوانی گلدوزی می‌شدند و می‌رفتند تا روی دیوار خانه نصب شوند و بهانه روضه‌های خانگی شوند، گاه هم معطر شده و راهی کربلای حسین می‌شدند تا پیک ارادت محبان حسین علیه‌السلام باشند.

با آمدن فناوری‌های نوین و رواج چاپ دیجیتال، چاپ کتیبه و پرچم رونق فراوانی یافت و با وجود محدودیت دسترسی عموم به کارگاه‌های دوخت و طراحی کتیبه، امروز خرید کتیبه و سفارشی‌سازی کتیبه سرعت بیشتری گرفته و توانسته است به رونق مجالس مذهبی و هیئت‌ها دینی کمک فراوانی نماید.

گل سرسبد هیئت‌ها

امروز فضای هیئت‌های مذهبی و مساجد در ایام سوگواری و اعیاد اهل بیت علیهم‌السلام حول یک محور مهم حرکت می‌کند و آن شعاری است که کتیبه‌ها و پرچم‌ها به دوش می‌کشند. تنوع و کیفیت در چاپ کتیبه‌ها و ارائه سبک‌های قدیمی روی پارچه به لطف امکان بازطراحی نمونه‌های سنتی کتیبه باعث شده است کتیبه از جمله وسایل کلیدی هیئت‌ها برای طراحی دکور مجالس باشد.

نکات مهم در خرید کتیبه و پرچم

اساس دکور هیئت‌ها، کتیبه و پرچم‌هایی هستند که آماده شده‌اند تا بر متن دکور بنشینند و با سوگواری یا شادی اهل‌بیت علیهم‌السلام همنوا شوند. برای همین قبل از آنکه به ساخت دکور اقدام نمایید، نکاتی را مدنظر داشته باشید:

فضای محیطی مناسبی را در محل هیئت برای ساخت دکور درنظر بگیرید.

بهتر است فضای ساخت دکور در جهت قبله و در محل دید کامل مخاطبان باشد.

قبل از سفارش کتیبه یا پرچم، ابتدا شعار هیئت را انتخاب کنید.

فرازهای دعا یا شعر و... را که می‌خواهید در کنار دکور اصلی استفاده کنید فهرست نمایید.

در انتخاب کتیبه، تنوع